Ingurumen eta Baliabide Naturalen Glosarioa

• Sistema irekia: Beste sistema batzuekin materia eta energia trukatzen dituen sistema.

  Baliabide berriztagarria: Erabili ondoren berriro erabil daitezke, ez dira agortzen.

  Baliabide ez-berriztagarria (berriztaezina): Ustiatu eta erabili ondoren agortu egiten diren baliabide naturalak, izan ere baliabide hauek naturan sortzeko denbora tarte luzeak behar dituzte.

  Baliabide kulturala: Gizakiak ekoizten dituen produktuak eta gizakiaren ezagutzaren eta sormenaren ondoriozkoak.

  Ingurumen inpaktua: Lurreko edozein sistematan gizakiaren jarduerak sortutako edozein aldaketa. Gehienetan negatiboak.

  Eragin ekologikoa: Enpresek erabiltzen dituzten mekanismoak interes ekonomikoak eta ekologikoak bateratzeko eragin edo inpaktu kritikoa.

  Ekotasa: Jarduera edo produktu batek ingurumenean eragiten dituen kostuak estaltzeko, erabiltzaileari aplikatzen zaion tasa edo zerga.

  Garapen iraunkorra: Hurrengo belaunaldien beharrak asetzeko aukerak arriskuan jarri gabe, oraingo belaunaldien beharrak asetzen dituen garapen ekonomiko eta soziala.

  Lurralde antolamendua: Ingurunearen ezaugarriak ezagututa eta baliabideak kontuan hartuta, lehentasunak edo murrizketak zehaztea eta ingurune horrek izan ditzakeen erabilerak finkatzea. Lurralde antolamenduko plana.

  Ingurumen inpaktuaren azterketa: Proiektuak ingurumenean izan ditzakeen eraginak aztertzeko eta baloratzeko lan teknikoen multzoa. Proiektuaren sustatzaileari lotutako profesionalek egiten dute. Proiektuarekin zerikusia duen informazioa.

• Ingurumen inpaktuaren adierazpena: Ingurumen arloko erakundeek, ingurumen-inpaktuaren azterketa eta alegazioak kontuan hartuta, ebaluatutako proiektua onartzen edo baztertzen duen adierazpena.

  Babes Zibila: Zenbait arriskuren aurrean prebentziorako eta babeserako hartzen diren neurri orokorrak. Kalteak murrizteko zein normaltasunera bueltatzeko.

  Arrisku sismikoa: Lurrikaren ondorioz, plaka tektonikoen mugimenduengatik, gizakiei (edo beste bizidunei baita ingurumenari) kalteak eragin diezaiokeen egoera da.

  Arrisku bolkanikoa: Faktore naturala eragindako arrisku geologikoa da. Sumendi erupzioen ondorioz, gizakiei (edo beste bizidunei baita ingurumenari) kalteak eragin diezaiokeen egoera da.

  Meteorizazioa: Atmosferaren ekintzaren ondorioz harriak puskatzea (fisikoa) edo kimikoki aldatzean gertatzen den prozesua.

  Azaleko higadura: Eragile geologikoek hala nola ur basatiek, lurrazalaren gainazalean meteorizazio eta garraio prozesuen ondorioz, eragiten duten erliebearen desgastea.

  Narrastea: Denbora luzean, mendi hegal batean, grabitateak eragiten duen harri-masaren beheranzko mugimendu geldoen prozesua da. Horren ondorioz, enborrak, hesiak eta posteak okertu daitezke.

  Uholde lautada: Ibaiak gainezka egiten duenean estaltzen duen eremu zabala eta laua da.

  Karsta: CO₂ duten urak kareharria disolbatuz gero karbonatazioa deritzon prozesu baten ondorioz eratzen den erliebe modelatua. Erliebe mota hau barrutik forma endokarstikoak eta kanpotik forma exokarstikoak sortzen ditu.

Dolina: Egitura exokarstikoa duen inbutu itxurako sakonune eliptiko edo zirkular txikiak, karbonatazioaren ondorioz sortuak. / Kareharria disolbatzean sortzen diren inbutu formako sakonune zirkular edo eliptiko txikiak dira.

Kobazuloa: Lur azpian dagoen zulo sistema naturala da. Osagai nagusiak estalagmitak, estalaktitak eta zutabeak dira. Hau aztertzen duen zientzia espeleologia da.

Tonboloa: Tonboloa uharte bat lur barnera lotu edo bi uharte bateratzen dituen lur eremu estu bat da, sedimentuz osatua. Kostaldearen eta uhartearen artean olatuak energia galtzean dutenean sortzen dira.

Itsaslabarra: Harrizko horma malkartsu eta bertikala; bereziki itsasertzekoa, olatuen higaduraren ondorioz eratzen dena.

Erliebe estrukturala

Erliebe tabularra:

Geruzak horizontalki egituratuta daudenean sortzen den erliebe mota. Mahaiak, muinoak etab. agertzen dira.

Baliabide mineralak

Hobi mineralak:

Prozesu desberdinen ondorioz gertatzen den mineralen ezohikoen pilaketa handia.

Mea: Hobi batean ekonomikoki errentagarria izateagatik ustiatzen den mineralaren zatia da.

Harrobia: Arroka aire zabalean ustiatzeko instalazioa.

Ikatza: Erregai fosila da. Metatutako landare-hondarren eraldaketaren ondorioz sortzen den harri organikoa, energia-iturri gisa erabiltzen dena. Baliabide ez-berriztagarria da.

Petrolioa: Itsasoko plaktonetik buztinaren eta harearen artean bakterio anaerobioen parte hartzearekin sortzen den hidrokarburo nahastea da. Energia-iturri ez-berriztagarria.

Zentral termikoak: Energia elektrikoaren sorkuntzarako instalazioa. Erregai fosilak erretzean askatutako bero energia erabiltzen da elektrizitatea lortzeko. Erregai fosil hauek erretzean atmosferara gas kutsatzaileak igortzen dira. E. termiko - E. mekaniko - E. elektrikoa.

Energia iturri berriztagarriak: Ingurunean ahalik eta gutxien eragiteko helburuarekin erabiltzen diren energia-iturriak dira, alternatiboak. Agortezinak eta doakoak dira, adibidez, eguzki-energia.

Eguzki-energia fotovoltaikoa: Eguzki-erradiazioa zuzenean energia elektrikoa bihurtzen duen energia iturri berriztagarria da. Zenbait abantaila ditu hala nola: dohakoa da eta ez ditu gasak isurtzen.

Energia nuklearra: Atomo-nukleo astun bat bi nukleo arinetan zatitzean sortzen den bero-energia. Elektrizitatea lortzeko erabiltzen den energia berriztaezina da.

Energia eolikoa: Aerosorgailuen bitartez, haizearen indarretik elektrizitatea (energia elektrikoa) lortzeko erabiltzen den energia berriztagarria da.

Energia geotermikoa: Lurraren barneko beroaz baliatuta lortzen den energia da. Zenbait gune bolkanikoetan, lur-barneko tenperatura oso handia denean erabiltzen den energia-iturri berriztagarria, agortezina.

Arkitektura bioklimatikoa: Energia kontsumoa murriztea helburua duen arkitektura mota bat, kontuan hartzen duena, lekuan lekuko klima, landaretza eta erliebea.