Ingurumen Adierazleak eta Airearen Kutsadura: Gida Osoa

Ingurumen Adierazleak

Adierazleak denboran zehar edo leku batetik bestera gauzak nola aldatzen diren azaltzen laguntzen duten tresnak dira. Ematen duten informazioa laburra eta neurtua da. Gai jakin bati buruz informatzeko komunikabideak dira.

Zertarako balio dute?

• Oinarrizko informazio adierazgarria emanez datu ugari laburtzeko.
• Ezarri diren helburuak kontuan hartuta egindako aurrerapenak kudeatzeko eta ebaluatzeko.

Ezaugarriak

• Denbora-epe jakin batzuetan neurtzeko eta aztertzeko izan behar dute.
• Adierazleek denboran zehar ematen den garapena islatu behar dute, joera ezkorrak aurreikusteko edo zuzentzeko.
• Adierazle gutxi erabili behar dira; horien itxura eta esanahia, berriz, bereganatu behar dute, eragile guztiei ulerterrazak gerta dakizkien.
• Helburuei lotuta egon behar dute; izan ere, politikak formulatzen eta gauzatzen dituzten eragileen ardurak ezartzea ahalbidetzen duten kudeaketa-tresnak bilakatzen dira adierazleak.

Abantailak

• Txostenak egiteko oinarri sendoa ematen dute.
• Ingurumenaren egoeraren ikuspegi argiaren aurkezpena errazten dute.
• Kalitatezko informazioa eta alderagarria lortzeko datu-bilketa era berean egiteko balio dute.
• Datu-bilketak oinarrizko gaietara jotzen du.
• Politiken kudeaketa eta ebaluazioa errazten dituzte, bilakaerak eta joerak neurtzeko balio baitute.
• Konparaketak egiteko balio dute.

Oinarrizko Adierazleak

Kausa-ereduaren arabera ezartzen dira, inguruneko egoera zein hainbat eragilek emandako erantzunak, presioak, inpaktuak eta indar eragileak kontuan hartuta. Adierazle horiek EAEko ingurumen-egoerari buruzko txostena egiteko oinarri dira, hiru urtetik behin egin beharrekoak.

Goiburuko Adierazleak

Oinarrizkoetatik abiatuz, lehentasunez ezarritako ingurumeneko helburuen joera orokorrak ematen dituen adierazle-kopuru txikia hautatzen da. Gainera, adierazle horiek ekonomiaren hazkundearen eta ingurumenaren artean dauden loturak modu erantsian erlaziona ditzakete. Adierazle hauekin EAEko ingurumen-garapenaren ikuspegi azkarra eskaintzen duen eta desorekak adierazten dituen urteko txostena egiten da.

Iraunkortasuneko Adierazleak

Euskal gizartearen ibilbidearen erretratu osoa eskaintzen dute, ekonomia, gizarte eta ingurumen alderditik begiratuta. Europako egiturako adierazleak kontuan hartuta ezartzen dira. Hainbat adierazle mota daude: demografikoak, ekonomikoak, berrikuntza eta ikerketarekin erlazionaturikoak... Ingurumenarekin erlazionaturikoak (berotegi-efektudun gas-igorpenak eta ekonomiaren energia-intentsitatea - kontsumitutako energiaren eta produkzioaren erlazioa erakusten duena).

EAEko Ingurumen Egoera: Airea

Helburuak

Airea kalitate onekoa izatea ezinbestekoa da gizakien osasunari eta ekosistemei inpaktu negatiborik ez eragiteko. Gure hiriguneetako ingurumen-kalitatea EAEko politikak markatutako lehentasunetako bat da; parametro kutsatzaile nagusien emisioak minimizatzen eta zarata-maila handiak jasaten dituen populazioa murrizten saiatu behar dugu. Argi eta garbi erlazionatzen diren 5 konpromisoak hurrengoak dira:

• Airearen kalitatearen indizea kategoria onekoa edo onargarria %95etik gorakoa izatea, eta txarrekoa eta arriskutsua %1etik beherakoa.
• Kategoria txarreko airea jasaten duen populazioa 2006koa baino %20 txikiagoa izatea.
• Airearen kalitateari buruzko jarduera-planak egin behar diren eremuetan PM10 partikulen urteko batez bestekoa %10 murriztea.
• Europar Batasunak zehaztutako PM2.5 partikulen urteko gehienezko balioa sareko estazioetan ez gainditzea.
• NOx (%31), SO2 (%64) eta KOLen (%58) isurketak 1990ekoekin alderatuta murriztea.
• OMEk aglomerazio handietan gomendatutako mugak gainditzen dituzten zarata-mailak jasaten dituen populazioa %10 murriztea 2006koarekin alderatuta.

Poluzio Atmosferikoa

Pertsonentzat edo edozein eratako ondasunentzat arrisku, kalte edo eragozpen larria sortzen duten gaiak edo energia-formak airean egotea da.

Iturriak

Naturalak (sumendien erupzioak, meteoritoak, suteak...) eta Artifizialak edo antropogenikoak (giza jarduerek eragindakoak). Hurrengo jarduerak: garraioa, errekuntzak, prozesu industrialak.

Kutsadura Antropogenikoaren Alderdiak

• Kutsadura lokalizatua da; isurpena gertatzen den lekuan kutsatzaileen kontzentrazioa nabarmenki handitzen da.
• Isurpenak hobi gutxi dauden puntu geografikoetan ematen dira. Normalean, natura hobi garrantzitsua da; aitzitik, hiri edo industria-guneetan, atmosferako isurpenak gertatzen diren lekuetan, asfaltoa eta zementua bezalako materialak aurkitzen dira eta hobien gunea asko txikitzen da.
• Kutsatzaileen sakabanaketa klimatologiaren menpe dago. Faktore meteorologikoak ez dira beti berdinak eta baldintza batzuen menpe kutsadura-gertakari larriagoak gerta daitezke.
• Kutsatzaile batzuen eraldatzeko gaitasunak aire naturalean agertzen ez diren konposatuen agerpena dakar.

Kutsadura Iturriak

• Mugikorrak: garraioan erabilitako motordun ibilgailuak.
• Iturri finkoak: puntu zehatz batean kokatzen dira. Foku desberdinak daude: industrialak, bizilekuak, zabortegiak...

Emisioak eta Inmisioak

Kontzentrazioak adieraztean, emisioak eta inmisioak bereizi behar dira.

• Emisioak: foku batek isuritako kutsatzaileen kontzentrazioa da, foku igorlearen irteeran neurtzen dena.
• Inmisioak: kutsatzaileen kontzentrazioa atmosferan da, izaki biziak eta materialak kontzentrazio honen eraginpean daude.

Bi kontzentrazioak guztiz ezberdinak izan ohi dira. Inmisio balioak ez dira emisioen ondorio bakarrik; izan ere, kutsatzaileak behin atmosferara isurita, nahasketa, garraio, deposizio eta eraldaketa prozesuak pairatzen dituzte. Ondorioz, fenomeno meteorologikoek garrantzi handia dute.

Poluzio Atmosferikoaren Sailkapena

Poluzio atmosferikoak izaera fisiko, kimiko edo mikrobiologikoa izan dezake.

Kutsatzaile Motak

• Lehen mailako kutsatzaileak: atmosferara zuzenean isuritako kutsatzaileak dira. Adibidez: CO, NOx, SOx, Hidrokarburoak edo KOL (metanoa eta ez-metano ez direnak MEKOL), partikulak. Bestelakoak: amoniakoa, halogenoak, metalak...
• Bigarren mailako kutsatzaileak: ez dira zuzenean isurtzen. Atmosferan eratzen dira lehen mailako kutsatzaileen, atmosferako osagai naturalen eta erradiazioen arteko elkarrekintzen bidez. Adibidez: ozonoa, oxidatzaile fotokimikoak, sulfatoak, nitratoak, bestelakoak.

Kutsatzaile guztiek ez dute efektu berdinik sortzen; toxikotasun erlatiboa adierazteko efektu faktoreak erabiltzen dira. Metodo honekin CO-ari 1eko balioa ematen zaio (SOx: 15.3, partikulak: 21.5, NOx: 22.4, hidrokarburoak: 125). Hidrokarburoek efektu oso handia dute oxidatzaile fotokimiko bilakatzen direlako atmosferan.

Gas eta Partikulen Neurketa

Neurketak kontu handiz egin behar dira, instrumentazio sentikorra erabiliz, kontzentrazioa baxua denean batez ere inmisio-balioak neurtzeko (ppm edo ppb).

Baldintza Orokorrak

• Gailuaren osagaiak lagintzen ari diren gasekiko kimikoki inerteak izan behar dute.
• Laginketa-zunda eta gas-lerroaren tenperatura laginean gas kondentsagarrien ihintz-tenperaturatik gora mantendu behar dira; zenbait instalaziok tenperatura espezifikoa dute.
• Gas-korrontearen guztizko emari bolumetrikoa ezagutu behar da.
• Laginaren kantitatea erabilitako metodoen eta tresnen beharrak asetzeko nahikoa izatea.
• Laginaren tenperatura eta presioa neurtu behar dira bolumena B.N.-tan kalkulatzeko.

Analisia

Airean dauden partikulen laginketarako erabiltzen diren tresna gehienak kolektoreak dira. Partikulen analisia eta haien kantitatearen neurria bakoitza bere aldetik egin behar dira. Kontuz ibili laginketa-zundan eta konexio-hodietan gerta daitekeen partikulen metaketa saihesteko. Partikulen kolektoreak gas-analizatzaileak baino lehen kokatu ohi dira gas konposatuekiko adsortzioa eta erreakzio kimikoak saihesteko.

Iragazkia da gehien erabiltzen den kolektorea (paper-diskoak, kotoia, beira-zuntzak), Venturi garbigailuak, inpaktatzaileak oso erabiliak ere (gas kutsatua zulo txiki batean jario eta mikroskopio-platinan edo likido batean kontra talka egiten du).

Gasen analisi eta laginketarako tresna ugari daude (1500). Oinarrizko tresna/metodoak:

• Metodo kolorimetrikoa: Printzipioak: gasa ur-ingurune batean disolbatu, erreaktibo batekin erreakzionatu, kolore bat eratuz eta eratutako kolorearen neurketa burutzen da baliabide fotoelektrikoak erabiliz. Aplikazioak: SO2, NO eta NO2-ren atmosferako kontzentrazioaren neurketa, iturri finkoen NOx-en isurketak eta ibilgailuen CO isurketak.
• Elektrodo kimiko sentsoreak: gasaren bolumen ezagun bat erreferentziako pHa duen disoluzio xurgatzaile batekin kontaktuan jarri. Kutsatzaile disolbatua duen disoluzioa ioiei selektiboa den elektrodo batetik pasatzen da. Ioien kontzentrazioa elektronikoki neurtzen da, xurgatutako kutsatzaileen kantitatearen proportzionala dena.
• Zelula elektrokimikoak: analizatu beharreko gasa mintz erdi-iragazkor baten zehar barreiatzen da, zelulara iritsi arte. Difusio-tasa kontzentrazioarekin proportzionala da; kontzentrazioa elektrodo sentsore baten neurtzen da, elektrodoan gertatutako erreakzioek induzitutako korrontea neurtuz.
• Neurgailu infragorri ez-barreiatzaileak: erradiazio infragorriak xurgatzen dituzten gasekin erabiltzen dira. Neurketa absortzio selektiboaren metodoan oinarritzen da. Gas batek energia infragorriko uhin-luzera espezifiko bat xurgatuko du, beste uhin-luzerak transmititzen diren bitartean. Detektagailua bolumen berdineko bi ganbaraz osatuta dago, diafragma metaliko batez banatuta daudenak. Ganbera hauek neurtu beharreko gas konposatuaren antzeko kantitatea dute. Zelula edo ganbera bat gas inertez beteta dago eta beste zelulan analizatu beharreko gasa. Bi iturri infragorri berdinek erradiazioa zeluletan zehar bideratzen dute. Neurtu beharreko gas konposatuak erradiazio infragorria xurgatzen du, kontzentrazioarekin proportzionala den neurrian. Bi ganberatik irteten den erradiazioa zelula detektagailuetara pasatzen da; hemen, bi ganbaren arteko tenperatura-diferentziaren eraginez, erreferentziako gasen presioa laginketa-gasarena baino handiagoa da eta diafragma tolestu egiten da. Makurdura laginaren kontzentrazioaren proportzionala da.
• Gas-kromatografia: gas-lagin baten osagaiak bereizteko. Lagina zutabe kromatografo luze eta mehe baten muturretik sartzen da. Zutabeak substantzia ez-lurrunkor bat du, fase egonkorra izenekoa, konposatuen erretentzio selektiboa eragiten duena. Fase geldikorrak atxikitzen ez duen gas bat emari konstante batekin dario zutabean zehar, gas eramailea deritzona. Gas eramailea zutabean zehar pasatu eta laginaren osagaiak eramaten ditu, une ezberdinetan ateratzen direnak haien erretentzio-denboraren arabera. Nahastearen osagaiak identifikatzeko edo/eta kuantifikatzeko detektagailu egokia erabili behar da. Zutabea berotu edo hoztu daiteke, nahastearen osagaien bereizketa-maila lortzeko. Zutabea kalibratu behar da erretentzio-denbora ezagutzeko.
• Sugar bidezko ionizazio-detektagailua: sugarra, hidrogenoa eta airea edo oxigenoaren arteko sutearen ondorioz sortzen da. Lagina sugarrean injektatzen da. Sugarrak potentzial-diferentzia bat eratzen du elektrodoen artean.
• Kimioluminiszentzia: NOx bezalako oxidatzaileak kuantifikatzeko. NOk ozonoarekin erreakzionatzean NO2 espezie kitzikatu kantitate bat eratzen da. Espezie hauek oinarrizko egoerara pasa ondoren, erradiazio-energia igorriz, energia hau neurtzen da, erradiazioren intentsitatea jatorrizko NO kantitatearen proportzionala delako.
• Masa-espektrometroa: gas-laginaren osagaiak bereizteko eta identifikatzeko. Neurtu nahi diren partikulak ionizatu eta azeleratzen dira eremu elektriko bat erabiliz; ondoren, eremu magnetiko bat pasarazten zaie, haien ibilbidea desbideratzen duena, ibilbide makurra eraginez. Ioi pisutsuago batek makurdura handiagoko ibilbidea du.

Kutsatzaileen Neurketa Metodoak (Laburpena)

• CO eta hidrokarburoak: (4, 5, 6)
• SO2: (1, 4, espektrofotometria, konduktibitatea)
• NOx: (7, 1, 4)
• Oxidatzaile fotokimikoak: (1, 7)