Independentzia eta Industria Iraultza: Aro Berri Baten Hasiera

Amerikako Independentzia

1. Fasea (1775-1777)

George Washington buruzagiaren gidaritzapean, milizianoek altxamendua hedatu eta Britainia Handiari eraso zioten. 1776ko ekainaren 12an, George Mason-ek idatzitako Virginiako Adierazpena argitaratu zen, giza eskubideei buruzko historiako lehen adierazpena izanik. 1776ko uztailaren 4an, kolonoen ordezkariek Independentzia Deklarazioa sinatu zuten Filadelfian, Thomas Jefferson-ek liberalismoan oinarritutako idatzia. 1777an, Saratogako guduan garaipena lortu zuten.

2. Fasea (1778-1782)

Gerra nazioarteko gatazka bihurtu zen, Frantzia eta Espainia matxinatuen alde jarri baitziren. 1781ean, Yorktowneko guduan garaipena lortu ondoren, 1783an Versallesko Ituna sinatu zen, gerra amaituz. Itun honen bidez, Britainia Handiak Ameriketako Estatu Batuen independentzia onartu zuen.

Iraultzaren Zergatiak

Finantza-krisi sakona, erreforma fiskalak eta biziraupen-krisi larria izan ziren iraultzaren zergati nagusiak. Herritarrak haserre zeuden, eta hori Kexa-koadernoetan islatu zen. Hiriko burgesia ere haserre zegoen, eta Hirugarren Estatuko ordezkariek botoa buruko izatea eskatu zuten, estamentu bakoitzeko botoaren ordez.

Industria Iraultzaren Aurrekariak

Nekazaritza-munduan sortu zen etxeko industria, protoindustrializazioa izenez ezagutzen dena, industria-iraultzaren oinarriak ezarri zituen.

Domestic System

Nekazariek, nekazaritza-lanek uzten zieten denboran, eskulanak egiten zituzten beren tresnekin, euren etxeetan, eta gertuko merkatuetan saltzen zituzten manufakturak.

Putting Out System

Salerosleek ekoizpen-prozesua kontrolatzen hasi ziren, benetako enpresari txiki bihurtuz. Nekazariei lehengaiak eta tresnak ematen zizkieten, prezioak zehazten zituzten, eta ekoizpena jasotzen zuten.

Factory System

Denboraren poderioz eta jarduerak hedatzearen ondorioz sortu zen. Kapitala, langileak, lehengaiak eta tresnak espazio berean pilatu zituzten, hirietako lantegien jatorria izanik.

Britainia Handia: Industria Aitzindaria

Britainia Handia industria-iraultzaren aitzindaria izan zen hainbat arrazoirengatik:

• Inperio kolonial handia kontrolatzen zuen, lehengaiak eta merkatuak eskainiz.
• Kanpo-merkataritzaren hedapenak lotura estua zuen ondo garatutako barne-merkataritzaren gorakadarekin.
• Monarkia parlamentarioak testuinguru politiko egonkorra bermatu zuen, merkatarien eta enpresen interesei mesede eginez.
• Berrikuntzarako espiritua nagusi zen, makinek pertsonak ordezkatu zituzten.

Nekazaritzaren Bilakaera

Britainia Handiko nekazaritza-iraultzak industriaren hazkundea posible egin zuten oinarriak ezarri zituen. Jabetza-egituretan eta lurren esplotazioan izandako aldaketek eragin handiko ondorioak izan zituzten, landa-eremuko paisaia aldatuz.

Aldaketa teknologikoen artean, burdinazko goldeetan eta zaldien ferratzeetan hobekuntzak izan ziren, baita garia jotzeko makina ere. Laborantza-sistemak ere aldatu ziren: Norfolk sistema zabaldu zen, zerealak eta bazka-landareak konbinatuz. Lurrak txandakatzeak lurgorria kendu zuen, nekazaritza-ekoizpena handituz.

Malthusen Teoria

Thomas Malthus-en arabera, biztanleria handitzeko gaitasuna askoz handiagoa da lurrak elikagaiak ekoizteko duen gaitasuna baino. Biztanleriak oztoporik ez badu, progresio geometrikoan haziko da; elikagaiak, berriz, progresio aritmetikoan haziko dira. Horrek baliabide-eskasia eta krisiak ekarriko lituzke.

Garraioaren Iraultza

1814an, George Stephenson-ek lurrunezko tren-makina asmatu zuen, trena industria-motor nagusi bihurtuz. Trenbideak eraikitzearekin batera, kapitalismo finantzarioa hazi zen. Aldi berean, lehen lurrunontziekin bidaiatzen hasi ziren, itsas garraioa ere irauliz.

Industria Iraultzako Inbentzio Garrantzitsuak

• 1732: Kokea (Abraham Darby)
• 1733: Anezka hegalaria (John Kay)
• 1764: Spinning Jenny (James Hargreaves)
• 1769: Water Frame iruteko makina (Richard Arkwright) / Lurrun-makina hobetua (James Watt)
• 1779: Mule Jenny iruteko makina (Samuel Crompton)
• 1785: Lehen ehungailu mekanikoa (Edmund Cartwright)
• 1814: Lurrunezko tren-makina (George Stephenson)
• 1824: Sega-makina mekanikoa
• 1834: Motor elektrikoa
• 1844: Telegrafo elektrikoa (Samuel Morse)
• 1856: Bessemer bihurgailua (Henry Bessemer)