Independentzia Gerra eta Cádizko Konstituzioa (1808-1813)

Independentzia Gerra eta Jose I.a (1808-1813)

1807: Fonteneblauko Ituna

• Fonteneblauko Ituna: Frantsesek Portugalera pasatzeko baimena lortu zuten.
• Frantsesak Espainian sartu ziren Portugal konkistatzeko aitzakiarekin.
• Espainian herritar guztiak hartu zituzten.

1808ko Gertaerak

• Herritarrak maiatzaren 2an frantsesen aurka altxatu ziren.
• Ez zuten errege familia Baionara joatea onartu.
• Maiatzaren 5ean eta 6an tronua abdikatu beharra izan zen.

Maiatzaren 3a eta 5-6a

• Maiatzaren 3a:
  • Jendea hil zuten.
  • Arduraduna Murat izan zen.
  • Borroka beste lurralde batzuetara zabaldu zen (Extremadura, Gaztela...).
• Maiatzaren 5a eta 6a:
  • Napoleonek bitartekari lanak egingo zituela esan eta Errege familia Baionara eraman zuen.
  • Errege familiak Napoleoni eman zion tronua, eta honek, Jose I.ari (bere anaiari).

Jose I.a Bonaparte

• Frantsesa zen.
• Ezizenak: Pepe Botella / Plazuelas.
• Batzuetan iraultzaren aldeko jarrerak erakutsi zituen.

Baionako Estatutua (1808ko Uztaila)

• Ez zen martxan jarri.
• Ez zen konstituzioa: Herriak ez zuen egin, *eman* egin zen.
• Egileak: Napoleonek agindutako goi mailako diputatuak. Emandako legeak deliberatu zituzten, baina ez zuten lege proposamenik egin.

Estatutuaren Ezaugarriak

• Atzerakoiak (Antzinako Erregimena):
  • Moderatuak.
  • Erregeak botere handia.
  • Erlijio katolikoa nagusitu.
• Aurrerakoiak:
  • Gizabanakoen eskubideak.
  • Askatasunak (inprenta, mugimendua...).
  • Sufragioa (murriztua).
  • Tortura abolitu.
  • Foruak erreformatzeko asmoa (Erregimen Zaharra hausteko).

Oharra: Euskal juntak ere deituak izan ziren, baina euskaldunek ez zuten berdintasuna nahi, foruak nahi zituzten.

Egindako Erreformak

• Inkisizioa desagertu zen.
• Jauntxoen erregimena deuseztatu zen.
• Hezkuntza ikastetxe publikoetan ezarri zen.

Herritarren Jarrerak Gerraren Aurrean

• Frantsestuak:
  • Napoleon defendatu zuten.
  • Erreforma ilustratuaren aldekoak ziren.
  • Beste herritarrak traidore moduan ikusten zituzten.
  • Gerra amaitzean alde egitera behartuta egon ziren.
• Frantsesen Aurka (Gehiengoa):
  • Herrietan batzarrak sortu ziren (Errege familiak utzitako botere hutsunea betetzeko).
  • Batzarrak aristokraziak eta goi mailako jendeak osatu zituzten.
  • Euskal Herrian inbaditzailearen aurkako jarrera nagusitu zen.
  • Cádizko liberal talde bat elkartu zen (Cádiz ez zegoen frantsesen esku, ingelesek babesten zuten).
  • Kolonietan ere frantsesen aurkako batzarrak sortu ziren (gero independentziarako erabiliak).

Independentzia Gerraren Garapena (1808-1813)

Gerraren Ezaugarriak

• Herriak parte hartu zuen.
• Independentzia nahia.
• Frantsesak ateo eta lapurren parekoak ziren.
• Ez zen gerra iraultzailea izan.

Etapak

1. Inbasioa eta Jendearen Erantzuna (1808-1809):
   • Madrileko altxamenduaren ondoren, gerra Espainia osora zabaldu zen.
   • Herriak gogor erantzun zuen; lur batzuk eskuratzea uste baino zailagoa izan zen (Zaragoza, Girona eta Valentzia ezin hartu).
   • Andaluzian (Bailén) ere galdu zuten, eta Jose I.ak Gasteizera alde egin zuen.
   • Frantsesei aurre egiteko herria antolatu zen.
   • Batzarrak sortu ziren herri eta probintzietan (hauek izango zuten boterea, erregerik ez baitzegoen).
   • Batzar Goren Zentrala sortu zen:
     • Ejertzitoko kide eta goi mailako burgesak.
     • Burua Floridablanca zen.
     • Gorteak deitu zituen.
2. Frantziarren Nagusitasuna (1809-1811):
   • Napoleonek penintsula menderatu zuen.
   • Cádiz izan ezik, Espainia guztia eskuratu zuen.
   • Gerrilak antolatu ziren hari aurre egiteko.
   • Napoleonek Ebro iparraldeko lurrak eskuratu zituen bere soldaduentzako errekurtsoak lortzeko.
   • Beste agintari batzuk jarri zituen probintzia hauetan, anaiak ez ziolako nahikoa zergarik ordaintzen.
   • 1810ean Euskal Herria Napoleonen Inperioaren barnean sartu zen.
   • Euskaldunak, foruak tarteko, frantsesen aurka zeuden.
3. Frantziarren Atzerakada (1812-1813):
   • 1812tik aurrera, Napoleonek atzera egin behar izan zuen: Errusiarren aurka, britainiarren aurka, gerrillen aurka... egitea ezinezkoa zen.
   • Arapilesen (Salamancan), ingelesak garaile izan ziren, eta frantsesek iparraldera alde egin zuten.
   • Gasteizko eta San Martzialeko batailak galtzea amaiera izan zen.
   • Euskal Herriko batailetan espainiarrek ingelesen laguntza izan zuten.
   • Donostia frantsesen esku zegoen, eta askatzean ingelesek erre zuten, Abuztuaren 31 kalea izan ezik.
   • 1813ko abenduan Valençayko akordioa sinatu zen, eta Napoleonek gerra amaitu zuen.
   • Fernando VII.a Espainiako errege onartu zen eta martxoan itzuli zen Espainiara.

Cádizko Konstituzioa (1812)

Gerraren Ondorioak

• Heriotza handia.
• Hondamen ekonomikoa.
• Gerrillak indartu.
• Napoleonek inperioa galdu.
• Kolonien independentzia bultzatu.
• Espainia 2. mailako potentzia bihurtu.
• Aro Garaikidea hasi (Frantziar Iraultzarekin).
• Frantsesak alde egin zuten.
• Nazionalismoa sortu.
• Absolutismoaren eta liberalismoaren arteko borrokak.
• Cádizko Konstituzioa.
• Militarren partaidetza handitu politika arloan.

Gorteetarako Bidea

• Egoera: Espainian gerra frantsesekin. Herritarrek erabakiak hartu behar izan zituzten, erregeak Frantzian zeudelako.
• 1810 arte, Espainia gidatzeaz Batzar Zentral Gorena arduratu zen (Burua: Floridablanca).
• 1810etik aurrera, Erregetzari boterea eman zitzaion (Bost pertsonaz osatua). Gorteak biltzeko deitu zuten.

Cádizko Gorteak (1810-1814)

• Gorteak: Iraultza liberala ekarri zuten (Erregimen Zaharraren amaiera).
• Cádizko Gorteak (1810-1814): Cádiz hiri liberala zen eta ingelesek babestua. Espainia nola gidatu erabakitzeko bildu ziren.

Taldeak eta Erregimen Zaharraren Amaiera

• Taldeak:
  • Absolutistak (gero Pertsiarren Manifestua idatzi zuten).
  • Liberalak (gehiengoa, ideia liberalen aldekoak).
• Partaideak: Liberalak nagusi (batez ere erdi mailako jendea). Emakumeak eta herritar arruntak ez ziren partaide. Probintzia bakoitzeko ordezkariak zeuden.
• Erregimen Zaharraren Amaiera (Gorteen Erabakiak):
  • Zentsura kendu, inprenta askatasuna.
  • Barneko mugak deuseztatu (saltzeko eta erosteko askatasuna).
  • Gremioak deuseztatu.
  • Jauntxo eta kleroei boterea kendu.
  • Inkisizioa kendu.
  • Tortura deuseztatu.
  • Mesta deuseztatu.

1812ko Konstituzioa ("La Pepa")

• Konstituzio liberala, baina ezaugarri atzerakoiak zituena.
• Espainiako lehen konstituzioa. Aro Garaikidearen hasiera.
• La Pepa (Martxoaren 19an aldarrikatua).
• Espainiako eta Ameriketako konstituzioen eredua izan zen.
• Indarraldia (epe motza):
  • Fernando VII.a itzuli arte.
  • Hirurteko Liberalean.
  • 1836an 11 hilabetez (La Granjako altxamenduaren ondoren).

Ezaugarri Nagusiak

• Liberalak:
  • Botere banaketa: Legegilea, Betearazlea eta Judiziala.
  • Erregetza konstituzionala (Erregeak ez du botere absolutua).
  • Norbanakoen eskubide asko (adierazpen eta prentsa, berdintasuna eta jabetza eskubidea).
  • 25 urteko gizonezkoen zeharkako sufragioa.
  • Berdintasuna legearen aurrean.
  • Ikasteko eskubidea.
  • Milizia Nazionala (Konstituzioa defendatzeko boluntario taldea).
• Ez Liberalak (Atzerakoiak):
  • Konfesionala: Erlijio ofiziala eta bakarra katolikoa. Estatua konfesionala (Elizari abantailak, irakaskuntzaren kontrola...).
  • Talde pribilegiatuek jabetza pribilegiatua.
  • Foruak murriztu (berdintasunaren izenean: zergak, barne mugak kendu ziren).

Oharra: Bizkaitarrek ez zuten konstituzioa onartu.