Immanuel Kant: Arrazoimena, Autonomia eta Ilustrazioa

Besteren Gidaritza

Bizitzea bete-betean da, guk hautatutako bidean. Medikuak, apaizak eta abokatuak gure bidegileak dira, gure bidea argitzeko eta zaintzeko. Baina, gure buruak bizitzaren erronkei aurre egin behar diegu, dagoeneko gure kabuz bizitzea dugu, eta adierazten digun bidean jarraitu behar dugu, bila daitezkeen laguntza guztiak hartuta.

Sapere Aude

Kanten ustez Ilustrazioaren kontsigna da. Erabat gure buruak gure bidean pentsatzeko eta gure bizitzaren ardatza geuk jartzea gaitzen gaitu, inongo tutorearen gidarik behar izan gabe. Hau da, “ausartu zaitez pentsatzera” latinezkoa da, eta horrek guztien erronkak jasotzen ditu, guk bere kabuz bizi eta bideratzeko.

Aurrerapena

Kanten ustez, "aurrerapenaren" kontzeptuak etengabeko aurrerapena adierazten du, bai ezagutza zientifikoaren esparruan, bai moralean. Arrazoimenaren eta kontzientzia moral indibidual eta kolektiboaren garapena dakar, baita gizarte ilustratu eta autonomoago bateranzko mugimendua ere, non gizabanakoek printzipio etiko unibertsalen eta lege naturalen ulermen sakonagoaren arabera jokatzen duten. Aurrerapen horrek hazkunde intelektuala eta morala sustatzen du, giza aurrerabidea bultzatuz ulermen eta autonomia handiagorantz.

Erlijioa

Gizako pertsona talde bat, sinesmen partekatuak dituena. Aztertzen dituzten gaiak Jainkoaren existentzia eta arima hilezkorra dira. Arrazoiketaren teoriaren arabera, ezin da frogatu bere existentzia, esperientzietan oinarritzen baita. Hala ere, ez dira baztertu behar, postulatu praktiko bihurtzen baitira pertsona errukiorra zoriontsu izan dadin.

Arrazoi Publikoa Bilatzea

Zure burua ulertzen dudan neurrian, zure arrazoimena publikoan erabiltzeko eskubidea duzu. Kantek, askatasunaren beharra eta betebeharra bateratzeko, arrazoimen publikoa eta pribatua bereizten ditu, pribatua postu batean egiten dena izanik; horrek soilik izan ditzake mugak. Bereizketa horren bidez, Kantek iraultza ekiditu nahi du eta erreforma bat egitea helburu du.

Adingabetasuna

Kantek "adingabetasuna" esan nahi du gizakiak bere buruaren arau moralak ezartzen dituela, kanpoko agintarien beharra gabe. Horrela, autonomia moralaren printzipioa defendatzen du, non gizakiak bere buruaren arauak sortzen ditu, ez besteen agintaritzaren menpekoa izanik. Hau da, gizakiak bere buruaren etxean dagoen moralaren legeak onartzen ditu, ez besterenak.

Natura

Kanten ustez, natura mundu fisikoa gobernatzen duten lege eta printzipioen multzoa da. Bere filosofian natura sentipenezkoaren eta ausazkotasunaren eremua da, ulergarriaren eta beharrezkoaren eremuari kontrajarrita. Kantek uste zuen natura zientziaren azterketa legitimoaren xede zela, baina era berean azpimarratzen zuen gure adimenaren eta pertzepzioaren ezaugarriek mugatzen dutela natura ulertzeko modua.

Ilustrazioaren printzipioak

• 1. Ilustrazioak gizakia bere erru-gutxiengotik askatzea adierazten du, kanpoko gidaririk gabe bere adimena erabiltzeko ezintasuna. Errua ez da adimen falta, laguntzarik gabe erabakitzeko ausardia falta baizik. "Sapere aude! Ausartu zaitezte zuen adimenaz baliatzen!" aldarrikatzen du Ilustrazioak.
• 2. Ilustrazioak aurrera egin dezan, askatasunak arrazoimenaren erabilera pribatuan mugak izan behar ditu. Hala ere, erabilera publikoan, askatasuna funtsezkoa da pentsamendu ilustratuak aurrera egin dezan. Erabilera publikoa irakurleei egiten zaienari dagokio; pribatua, berriz, iritzi pertsonalei edo funtzio publikoei.
• 3. Ilustrazioaren ideia nagusiak erlijio-arazoak aztertzen ditu, gobernuen gizakien irteera eragozteko, eta agintarien tutoretza inposatzeko. Baina Ilustrazioak aldarrikatzen du estatu-buruen legegintza ez dela arriskutsua, eta publikoki kritikatzea baimenduz; adibidez, monarkak ez direla aitzindariak.
• 4. Gizarteak alferkeria eta koldarkeria eragiten du, hainbat pertsona adingabetasun osoan, nahiz eta naturak gidaritza arrotzetik askatu zuen. Aipatu arrazoiei esker, batzuek besteak kontrolatzeko aukera dute. Adingabe izatea erraza da, baina liburua, adimena edo sendagilea dutenek, ez dute beren buruaz arduratzen.

Autonomia Morala

Lehenik, Kantek autonomia moralaren aldeko apustua egiten du, zeina gizabanakoak arrazoimenetik moralki legeak egiteko duen gaitasunean oinarritzen baita. Autonomiak esan nahi du norbera bere buruari ematen dizkion legeen menpe jartzen dela, kanpoko legeak bete beharrean. Ikuspegi hau ez dator bat moraltasuna kanpoko autoritate batetik datorrela uste dutenen ikuspegiarekin, Jainkoa bezala, edo emoziozko bulkadak.

Bere jarreraren garapenean, Kantek argudiatzen du arrazoia gizakiak moralki jarduteko duen ahalmen bereizgarria dela. Arrazoimena, bere ustez, norbanakoen eta kulturaren interesak gainditzen dituzten printzipio unibertsalak ezartzeko gai da. Hala ere, zalantzan jartzen da arrazoia benetan autonomoa den eta gizabanako bakoitzak moralki legeak egitean bere balioak eta interes pertsonalak benetan gaindi ditzakeen. Gainera, planteatzen da emozioak izan daitezkeela, ez arrazoia, moraltasunaren benetako iturria, horiek bultzatzen gaituztelako egoera zehatzetan jardutera.

Bestalde, Agustinen ikuspegiak Jainkoa moralaren oinarri gisa kokatzen du, eta Humek, berriz, emozioak moraltasunaren oinarri direla dio. Ikuspegi horiek arrazoimenak Kanten etikan duen nagusitasunari aurre egiten diote, moraltasuna kanpoko edo barneko iturri emozionaletatik erator daitekeela argudiatuz.

Laburbilduz, Kanten autonomia moralak kontzientzia morala eraikitzeko esparru sendoa eskaintzen badu ere, garrantzitsua da kontuan hartzea bai arrazoimenaren mugak, bai emozioek erabaki etikoak hartzerakoan betetzen duten zeregin esanguratsua. Arrazoimenak printzipio unibertsalak eman ditzake, baina emozioei buruzko elkarrizketa eta hausnarketa ere funtsezkoak dira giza moraltasuna osoago ulertzeko.