A Ilustración: Razón, Progreso e Orixes do Feminismo

A Ilustración: Razón, Autonomía e Transformación Social

Definición e Principios Fundamentais

Immanuel Kant definiu a Ilustración como a liberación do ser humano da súa propia incapacidade de pensar por si mesmo, sen depender da autoridade doutros. Este movemento, central no século XVIII, promoveu a autonomía do individuo, a razón e a experiencia como as únicas fontes válidas de coñecemento.

Os pensadores ilustrados impulsaron:

• A separación da relixión do Estado, aínda que defenderon a importancia da relixión natural para fomentar a tolerancia e a liberdade de conciencia.
• O desenvolvemento da ciencia e a educación, cunha profunda admiración e culto á natureza.

En xeral, a Ilustración marcou un cambio radical na forma de entender o coñecemento e a sociedade.

Reestruturación Social e Dereitos Humanos

A Ilustración propuxo unha reestruturación da sociedade baseada en principios clave:

• A soberanía popular.
• A liberdade individual.
• O pluralismo.
• O equilibrio de poderes.
• A libre circulación de bens.
• A autonomía.
• A defensa dos dereitos humanos.

Kant avogou por un estado cosmopolita que garantise a liberdade da vontade e a felicidade dos cidadáns, rexeitando a opresión e a violencia en nome do ben común. Enfatizouse o valor e a dignidade da persoa humana, avogando pola súa felicidade e benestar como obxectivo supremo e recoñecendo os dereitos inalienables de todas as persoas.

Universalidade e Críticas

A idea de universalidade implicou a esixencia de igualdade entre todas as persoas, o que levou á loita por dereitos como a igualdade de xénero, a abolición da escravitude e o recoñecemento dos nenos como individuos.

A través da Ilustración, comezouse a recoñecer a diversidade de sociedades e a cuestionar a superioridade da civilización europea. Porén, a colonización intentou impoñer esta civilización como a única educación válida para o mundo, mostrando os perigos da Ilustración no seu intento por "civilizar" outros pobos.

A Razón na Ilustración: Usos, Límites e Natureza

Razón e Metafísica

A Ilustración non excluíu a posibilidade da metafísica; de feito, Kant sistematizou as ideas esenciais do século e afirmou que o ser humano é un ser metafísico. Segundo D'Alembert, a filosofía é a aplicación da razón aos diferentes obxectos de estudo, sendo a razón a guía e esencia mesma da filosofía.

Uso Público e Privado da Razón

Kant distinguiu entre un uso público e un uso privado da razón. No uso público, permítese unha liberdade ilimitada para expresar opinións propias. Para Kant, a Ilustración só require unha condición: a liberdade de facer uso público da razón na súa totalidade.

Características da Razón Ilustrada

A razón ilustrada:

• Rexeita toda metafísica, non podendo coñecer a substancia e esencia das cousas nin elaborar sistemas.
• Baséase na observación e experiencia, buscando discernir a verdade do erro.
• Rexeita a autoridade e a tradición.
• É universal e idéntica en todas as persoas.

Esta concepción da razón impúxose nos séculos XVII e XVIII, integrando tamén as "razóns do corazón". A Ilustración, como idade da razón, pode ser vista paradoxalmente como unha rebelión contra o racionalismo estrito, priorizando sentimentos e instintos en certos contextos.

Razón, Fe e Natureza

En contraposición á fe, a razón ilustrada non admite a revelación nin a tradición, e posúe unha función crítica e positiva. Non só guía ao filósofo na súa vida persoal e social, senón que, a través do coñecemento científico, busca cambiar o mundo.

No "século das luces", a natureza era considerada sabedoría e bondade, e a persoa ilustrada debía escoitala e someterse a ela. A natureza é uniforme, coherente e continua, e a razón e a natureza están indisolublemente unidas. Polo tanto, non pode haber conflito entre ambas, xa que están feitas unha para a outra. Ademais, facíase fincapé no optimismo no valor da razón.

Progreso, Críticas e Legado da Ilustración

Principios Fundamentais e Visión da Historia

A Ilustración foi un movemento intelectual que defendeu o primado da razón, a confianza na observación e a experiencia, a importancia das ciencias e as técnicas, e a busca da liberdade e a felicidade na terra. Baseouse na idea de que as leis que rexen a natureza humana tenden á conservación e á felicidade dos seres humanos, rexeitando as trabas da relixión revelada.

Promoveu unha nova visión da historia baseada na perfectibilidade humana e o progreso social, asociada a unha concepción optimista do mundo e da sociedade.

O Debate sobre o Progreso

Aínda que se defendeu a idea xeral de progreso, houbo críticas e dúbidas sobre a posibilidade dun progreso continuo e ilimitado en todos os aspectos. A concepción de progreso no século XVIII pasou de ser descontinua a continua, con autores como Turgot, Lessing e Condorcet defendendo a idea de perfectibilidade indefinida da especie humana e o avance cara á maioría de idade da humanidade a través da difusión da cultura e o coñecemento.

Por outra banda, Rousseau opúxose a esta idea, argumentando que a capacidade de mellorarse a si mesma non garante o éxito e que a liberdade humana é a responsable tanto dos maiores logros como das desgrazas do ser humano.

Críticas ao Pensamento Ilustrado

O pensamento ilustrado foi obxecto de críticas desde a súa formulación no século XVIII:

• Algúns argumentan que, ao poñer ao ser humano no lugar de Deus, a Ilustración indirectamente permitiu os totalitarismos e fascismos do século XX.
• Outros repróchanlle ter proporcionado os fundamentos ideolóxicos do colonialismo.
• Adorno e Horkheimer vírona como o momento en que a razón se converteu en razón instrumental, cuxa crítica é necesaria para superar os seus desastres.
• O posmodernismo tenta superala, pero defínese en relación a ela.
• Foucault criticou a fe ilustrada no progreso e a razón, mostrando a súa influencia na domesticación violenta dos corpos e os procesos de dominación nas sociedades disciplinarias modernas.

O Feminismo na Ilustración: Orixes e Loitas pola Igualdade

Emerxencia do Feminismo Ilustrado

O feminismo propiamente dito xurdiu con máis forza durante a Ilustración e, especialmente, despois da Revolución Francesa, coa idea da igualdade entre os sexos. Ao longo dos séculos posteriores, as mulleres comezaron a participar no ámbito político e social, a través da prensa periódica e a alfabetización feminina.

Os salóns, reunións de homes e mulleres onde se discutían temas de interese, tamén xogaron un papel importante na educación e formación das mulleres da época. Malia as dificultades e estereotipos, algunhas mulleres lograron destacar no ámbito literario e político, abrindo camiño para as xeracións futuras.

Pioneiras da Igualdade de Xénero

A pesar da exclusión das mulleres dos dereitos civís e políticos durante as revolucións liberais, houbo figuras como Condorcet que avogaron pola igualdade de xénero. No período entre 1789 e 1793, as mulleres comezaron a destacar como parte do pobo soberano, e a súa loita pola igualdade de xénero pode considerarse un fito inicial.

A voz principal que cuestionou a orde patriarcal foi a de Olympe de Gouges, quen se enfrontou a calumnias e persecucións pola súa defensa dos dereitos das mulleres. En 1791, redactou a Declaración dos Dereitos da Muller e da Cidadá, esixindo a igualdade de dereitos e criticando a tiranía masculina.

En Inglaterra, Mary Wollstonecraft tamén contribuíu ao feminismo co seu traballo Vindicación dos Dereitos das Mulleres, defendendo a educación conxunta de nenos e nenas e cuestionando a suposta inferioridade feminina. En España, mulleres como Josefa Amar y Borbón e Inés Joyes y Blake tamén pediron a igualdade intelectual e o acceso á educación.

Resistencia e Desafíos

No medio destas transformacións, a influencia ideolóxica do cristianismo, especialmente da Igrexa católica, continuou reforzando a submisión feminina, dificultando o avance do feminismo nalgunhas rexións. A pesar dos avances e achegas das mulleres ilustradas, a igualdade de xénero aínda enfrontou resistencia e discriminación significativas.