Iberiar Penintsulako Erliebea: Sakonuneak, Mendikateak eta Irla

Goi-lautadaren Kanpoko Sakonuneak

Goi-lautadaren kanpoko sakonuneak fosa aurre-alpetarrak dira, forma triangeluarrekoak. Aro Tertziarioan sortu zituen Orogenia Alpetarrak, eta ondoren sedimentu tertziarioz eta kuaternarioz bete ziren. Material nagusiak buztintsuak dira, eta erliebe ia horizontalak dituzte.

Ebroren Sakonunea

Pirinioekiko paraleloa da, eta Aro Primarioko Ebroren mendigunearen lekua hartzen du. Orogenia Alpetarrak mendigunea hondoratu eta inguruko mendikateak altxatu zituen. Bertan itsasoa egon zen, gero itxi eta aintzira handi bihurtu zen, eta azkenik Ebroren harana sortu zen.

Material sedimentarioak dira nagusi: lodiak sakonunearen ertzetan (konglomeratuak) eta finagoak erdialdean (kareharriak, margak, igeltsuak, gatzak). Erliebearen formak honakoak dira:

• Somontanoak: Konglomeratuz osatuta, ibaiek mailoak eta zuloak dituzte sakonunearen ertzetan.
• Sakonunearen erdigunean estratuak horizontalak dira, material gogorrak (kareharriak) eta bigunak (buztinak, margak eta igeltsuak) ageri dira. Erliebean mahaiak daude lehenen gainean eta badlands bigarrengoetan.

Guadalquivirren Sakonunea

Mendikate Betikoekiko paraleloa da, Sierra Morenaren eta Ozeano Atlantikoaren artean dagoena. Aro Tertziarioan Orogenia Alpetarrak itsasora ireki zuen, gero aintzira bihurtu eta padura zingiratsuak sortu ziren. Buztinez, kareharriz eta itsas margaz bete zen.

Material gogorretan (kareharriak) mahaiak eta muino leunak eratu ziren; bigunetan (buztintsuetan), berriz, landazabalak.

Goi-lautadaren Kanpoko Mendikateak

Goi-lautadaren kanpoko mendikateak Pirinioak, Euskal Mendiak, Kataluniako Kostaldeko Mendikateak eta Sistema Betikoak dira. Aro Tertziarioko Orogenia Alpetarrean sortu ziren, sedimentu sekundarioak tolestean, eta kareharrizko materialak dira nagusi.

Pirinioak

Pirinioek egitura konplexua dute:

1. Ardatza

Akitaniako mendigune hertziniar zaharrari dagokio, baina Orogenia Alpetarrean gaztetu zen (hainbat bloke altxatu ziren). Material silizearrak ditu, eta erliebea malkartsua da.

2. Pirinioaurrea

Ardatzaren hegoaldean dauden mendizerrak dira. Aro Tertziarioan sortu zen, fosa piriniarrean jalkitako kareharrizko material sekundarioak tolestean. Ardatzeko mendiak baino baxuagoak dira, eta ardatzarekiko paraleloak diren bi mendilerro multzotan egituratzen dira: barruko eta kanpoko mendilerroak.

3. Tarteko Sakonuneak

Margak osatutako sakonune luze eta estua da, Pirinioaurreko mendiak bereizten dituena.

Euskal Mendiak

Pirinioaurrearen luzapenak dira, kareharrizkoak, forma leunak dituzte eta altuera ertainekoak dira.

Kataluniako Kostaldeko Mendikateak

Pirinioetako ekialdean daude, eta failen bidez banatuta daude, inguru sumenditsuak sortuz (adibidez, Olot). Iparraldeko erdia material silizearrez osatuta dago, eta hegoaldekoa kareharriz. Bi lerrokatzetan dago zatituta, eta bien artean fosa tektoniko bat dago.

Sistema Betikoak

Sistema Betikoek konplexutasun geologiko handia dute, eta sakonuneen bidez bereizitako bi sistematan egituratzen dira.

1. Mendikate Penibetikoa

Kostatik gertu dago, material silizearrez osatua (Mendigune Betiko-Riftarraren arrastoa da), eta Aro Tertziarioan Orogenia Alpetarrak altxatu zuen. Adibide nabarmenak dira Sierra Nevada (Mulhacén barne) eta beste mendigune batzuk.

2. Mendikate Subbetikoak

Barrualdean kokatuta daude. Aro Tertziarioan sortu ziren, itsasoak fosa Betikoan jalkitako material sedimentarioak (kareharriak, margak) tolestean. Erliebean forma bereziak agertzen dira, hala nola lerradura-mantuak eta zamalkadurak.

3. Sakonune Intrabetikoa

Mendikate Betikoen eta Penibetikoaren artean kokatuta dago. Material sedimentario tertziario buztintsuz osatuta dago, eta badlands erliebea du.

Irla

Balearrak

Mendigune Betiko-Riftarraren arrastoa dira. Mallorcan, tolesdura mendizerra nagusia Tramontanakoa da, eta sakonune batek bereizten du. Orokorrean, materialak kareharriak eta buztinak dira.

Kanariak

Jatorri bolkanikoa dute, eta paisaian era askotako formazioak daude: kono bolkanikoak (adibidez, Teide), galdarak, malpaisak eta rokeak, besteak beste.