Iberiar Penintsulako Erliebea

Iberiar Goi Lautada (Meseta)

Ordoki garaia da (600-800 m), Era Primarioan sortua. Era Tertziarioan, Alpetar Orogeniak goi lautada deformatu eta suntsitu zuen, honako hauek sortuz:

• Antzinako Zokalo Paleozoikoa: Mendebaldean soilik ageri da (Zamora, Extremadura, Salamanca). Zokaloak estaltzen zituen material tertziarioak eta granitoa, arbela, kuartzita ditu.
• Barne Mendilerroak: Zokaloaren blokeak altxatu zirenean sortuak.
  • Erdialdeko Sistema: Somosierra, Guadarrama.
  • Toledoko Mendiak: Mendilerro garrantzitsuena Guadalupe da.
• Barne Arro Sedimentarioak: Era Tertziarioan eratu ziren, blokeak hondoratuak zituenean. Aintzirak eratu ziren arroetan. Gero, materialak horizontalean kokatu ziren, bigunak beheko aldean eta gogorrak goiko aldean.
  • Paramoak: Lauak eta garaiak dira, kareharrizko estratu gogorrez osatuta.
  • Lautada pixka bat uhinduak (Landazabalak): Paramoak higatzen eta behe-mailetako buztinak eta margak azaleratzen diren lekuetan sortzen dira.
  • Aldapak: Paramoen eta landazabalen arteko eremu inklinatuak dira.

Iberiar Goi Lautadako Arroak

• Iparraldeko Arroa: Dueroren arroa.
• Hegoaldeko Arroa: Baxuagoa da, Tajoren eta Guadianaren arroa.

Iberiar Goi Lautadaren Hertz Menditsuak

• Galizia-Leongo Mendigunea: Era Tertziarioan eratu zen, zokaloaren angelua Alpetar Orogenian altxatu zenean (Segundera, Cabrera).
• Kantauriar Mendikatea: Bi zati ditu.
  • Mendebaldeko Aldea (Asturiaseko Mendigunea): Alpetar Orogenian, zokaloaren mendebaldeko aldea altxatu zenean. Material paleozoikoak ditu (arbela eta kuartzita). Ekialdean Europako Mendiak daude (Torre de Cerredo).
  • Ekialdeko Aldea: Era Tertziarioan eratu zen, materialak tolestu zirenean (kareharria).
• Iberiar Sistema: Era Sekundarioko materialak tolestu zirenean.
  • Iparraldeko Zatia: Monkaio eta Picos de Urbión.
  • Soriako Hego-ekialdetik: Gaztelakoa (Albarrazin, paleozoikoa) eta Aragoikoa (Javalambre, kareharrizkoa).
• Sierra Morena: Hautsitako makurdura handi bat da. Arroka paleozoiko ilunak ditu (Madrona, Pedroches).

Iberiar Goi Lautadaren Kanpoaldeko Sakonuneak

• Ebroren Sakonunea: Hondoratu egin zen. Hasieran itsasoak hartu zuen, gero aintzira handi bat bihurtu zen (itsasoko eta kontinenteko materialak).
• Guadalquivirreko Sakonunea: Hasieran itsasoarekin lotuta egon zen, gero aintzira bihurtu zen, ondoren lohiz bete zen. Buztinak nagusi direnez, erliebea landazabalak dira, mahaiak eratzen dira.

Iberiar Goi Lautadaren Kanpoaldeko Mendikateak

• Pirinioak: Egitura konplexua dute.
  • Ardatza: Antzinako Akitaniako mendigune ertziriarra. Material paleozoikoz osatua (Aneto).
  • Pirinio Aurreak: Era Tertziarioko Alpetar Orogeniak eratu zituen. Kareharriz osatuta, barnealdeko mendilerroa eta kanpoaldekoa ditu.
  • Ekialdeko Sakonunea: Aurreko bien artean dago.
• Euskal Mendiak: Kareharrizko arrokak, altitude moderatua (Aralar eta Gorbea).
• Kataluniako Kostaldeko Mendikatea: Iparraldeko zatia material paleozoikoz Alpetar Orogenian altxatua. Bi lerro ditu kostarekiko paralelo:
  • Kostaldekoa (Garraf).
  • Barnealdekoa (Montseny, Montserrat).
• Mendikate Betikoak:
  • Penibetikoak: Antzinako mendigunea, Betiko Rif gaztetu zenean. Material paleozoikoak (Mulhacén).
  • Subetikoak: Material sekundarioak tolestu zirenean (kareharriak eta margak). Mendilerro aipagarrienak Ubrike eta Cazorla dira.

Sakonune Intrabetikoa: Mendikate Penibetikoen eta Subetikoen artean dago.

Eremu Motak

1. Eremu Silizeoak: Erliebe granitikoa.
   • Urak granitoa kimikoki aldatzen du, mendialtuetan harea arre-horixka sortuz.
   • Diaklasen bitartez eraldatutakoan: domoak (biribilduko mendixkak), berrokalak (bata bestearen gainean pilatutako bolak).
2. Eremu Kareharrizkoak: Arroka nagusia kareharria da.
   • Lapiazak: Tabike zorrotzek bereizitako ildoak eta zuloak.
   • Arroilak: Haran estuak eta sakonak, ibaiek eginda.
   • Poljeak: Sakonuneak, hondo horizontalak dituztenak.
   • Dolinak edo Torkak: Ura gelditzen den lekuetan eratzen diren sakonune edo zulo handiak dira.
   • Haitzuloak: Ura infiltratu egiten da eta galeriak eratzen ditu, estalaktitak eta estalagmitak ere bai.
   • Leizeak: Galeriekin komunikatzen duten irekigune estuak dira.
3. Eremu Buztintzuak: Arroka nagusia buztina da.
   • Landazabala edo lautada pixka bat uhindua.
   • Badlands: Ildo estuak eta sakonak eratzen dituzte.
4. Higadura Diferentziala: Erliebe horizontala sortzen du.