Horazio

2-ORATORIA

-Zizeron (K.A 106)

• Erromak izandako idazlerik onenetakoa, irakasle onenekin hezi

• Abokatu pentsalari eta hizlari bikaina

  • 25 urterekin lehen prozesu judiziala

  • ezaguna hitzaldiei esker (ospea/etsaiak)

  • Kontsul zela  katilinak estatu kolpea ematen saiatu→ ohartu eta salatu

  • Gerra zibilan ponpeioren alde egin zuen, hark galdutakoan Zesarrek barkatu baina politikatik urrundu zen

  • Marco Antoniori aurre egin zion eta hil egin zuten

• Kultura handikoa zen eta hainbat genero landu zituen:

  • Oratoria

    • Ondo hitz egitea da, adierazpena edertzeko eta hainbat helburu lortzeko (limurtzea, gozaraztea, hunkitzea…)

    • Limurtzeko hiru estilo

      • Bakuna→ Xumea, lengoaia normala, zehaztasuna, indar gutxi

      • Tartekoa→ indartsuagoa, baliabide erretoriko guztiak, lasaia eta atsegina

      • Jasoa→ oparoa, errespetutsua, apaindua, indartsuena, elokuentzia

    • Bera hil ondoren oratoria jolasa bihurtu zen eta adierazpen askatasun ezak oratoria murriztu

  • Filosofia

    • Kezka hizlarien prestakuntzaren inguruan, osoa eta txikitatik jaso behar delako

    • Berezko eskubideen nagusitasuna aldarrikatu, de oficiis liburuan

    • Krudelkeria eta tortura guztien aurka

    • Ez zuen Greziako eskolik jarraitu→ eklektizismoa

    • Eszeptisismo erradikalaren aurka

    • Erlijioaren inguruan, bakoitzak nahi duena→ De natura deorum

    • Filosofia helenistikoa landu

    • Errepublikaren alde eta tiraniaren aurka

  • Epistolografia

Obra

• Hitzaldiak. Ugari gordeta bere esklabo eta lagun Marco Tulio Tironi esker

  • In verrem→ Cayo Verresen aurkako 7 hitzaldi(Sizilian ondasunak lapurtu+ustelkeriaz salatu)

  • Katilinariak→ Katilinaren estatu-kolpe saiakera salatzeko 4 hitzaldi

  • Filipikak→ Marco Antonioren aurkako 14 hitzaldi

• Idatzizkoak

  • Oratoriaren inguruan Brutus eta de oratore

  • Platoren eredua jarraituz egindako filosofiaren inguruko idatziak, elkarrizketak

    • De amicitia, De senecture, De finibus. De legibus, De natura deorum. De oficiis, De rebublica

3-POESIA EPIKOA

• Kontakizun historiko+legendazko+gerrak+ garai bateko kontakizunak

• Latinez lehen itzulpena→ Odisea Livio Androniko greziarrarena K.A.III

• Ondoren Erromako garaiari buruzko 2 poema, beste autore batzuengatik ezagutu

-Bellum punicum, Neviorena : Erroma (garaile) vs kartago gerra kontatu

-Annales, Enniorena: Erromaren jatorria eta milurtekoari buruz

-

Virgilio

• Famili xumea, baina aitak ahalik eta hezkuntza onena hizlari bikaina izango zela amestuz. Baina oso lotsatia zenez erretorika baztertu zuen, hizlari eskasa zelako

• Erroman poesia kultu eta fina lantzen zuen gazte talde batekin elkartu

• Napolesera joan zen, filosofia ikasi zuen

• Bizitzako azken 12 urteak Eneida idazten pasa zuen

• Lagunei esan zien lana bukatu baina berrikusi gabe hiltzen bazen erretzeko, baina Augustok argitaratzeko agindua eman zuen

Obra

• Eneida izan zen bere lan nagusia, Augustoren enkarguz idatzitako epopeia kultu eta landua

• Eneasek Erroma sortu Troiatik ihes eginda, Erroma baita Jainkoaren erabakiz amaierarik gabeko inperio baten erdigunea

• 12 kantuz osatua eta inperioa goraipatu zuen, gobernu mota onena zela esanez, gainera errepublikaren aurka joan zen

• Bukolikoak (10 poema labur antzokietan antzezteko) eta Georgikoak (poema didaktiko luzea landa lanei buruz) ere idatzi zituen

-Lukano

• Arrakasta lortzeko baldintza guztiak: -adimen emozional handia

-familia ona

-heziketa bikaina

-harreman sozial+politiko bikaina

• Neronen laguna zen baina bera baina hobea zen idazten eta debekatu egin zion idaztea. Lukanok aurka egin zion baina Neronek hil egin zuen 26 urte zituela.

• Gordetzen den lan epiko bakarra Farsalia da, epopeia historikoa

  • Gerra zibilaren ondoren, krudelkeriaz kontatu zuen gertatutako guztia garaituen alde, baina inperioak ez zuen onartu

• Estilo eta gai berriak erabiltzen zituen, zerbait burutsu eta harrigarria nahi zuelako.

• Heroiak eta garaituak gustuko ditu eta doilarrak eta zitalak gaitzetsi (Zesar)

• Latindar literaturako eszena krudel eta gordinenak

• Hiperbole asko eta beste apaintzeko baliabideak erabiltzen zituen→ barrokoan aintzindaria

4-POESIA LIRIKOA

• Musikarekin oso lotuta → poemak kantatzeko idatziak, bakarka edo taldeka, eta musika instrumentuak erabili (lyra eta zitara, hortik dator izena)

• Grezian sortu zen, garrantzitsuenak Safo eta Anakreonte

• Ezaugarriak: poeta protagonista, senti+bizipen+iritzi… adierazteagatik.

        Aniztasuna → gai ugari, bertso-lerro eta luzera asko

• Erromatarrakhori guztia jaso+ euren ideiak erantsi

Greziarren kultura sartu nahi izateaz salatu isazleak

Garrantzitsuena Katulo, ondoren Virgilio, Horazio eta Oktavio

Hurrengo mendeetan maisutzat (errenazimenduan)

-Katulo (844.A)

• Veronan jaio zen familia noble batean

• 20 urterekin erromara bizitzera giro intelektual eta literarioagoaren bila

Poeta gazte talde baten partaide

-poesia berritu→ greziar poesiaren azken teknikak eta sentsibilitatea erantsi

-kontserbatzaileen ustez arrotz bihurtu nahi poesia

• Bizitza sentimental aztoratua eta gazte hil

• Poetak austarta eta zirikatzailea lanetan baina bizitzan zintzoa izan behar du

• 116 poema idatzi zituen (Carmina)--> Gai ugari (tonu erotikoa+elegia+satira+mitologia)

• Poesia lirikoaren lehen liburuaren egilea

• Ezaugarriak: metrika berritzailea, egiazkotasuna, bizitasun handia, literatur maila handia eta sentsibilitate handia

-Horazio

• Liberto baten semea zen, zerga biltzailea, baina batzuk arrain saltzailea zela esan zirikatzeko

• Erromara bizitzera eta hezkuntza landua jaso

• 20 urterekin Atenasera joan zen ikasketak burutzera. Erromara itzultzean giro literarioan murgildu zen eta Virgilioren laguna egin zen

• Mendira joaten zen lasaitasun bila idazteko

• Hiru poesia genero landu:

  • Satira: bi liburu, gatz handikoak eta tonu filosofikokoak, garaiko gaitzen kontra hitz egiten zuena

  • Lirika: Epodoak idatzi (17 poema motz). Etxe eta familia giroko bizimodua goraipatu, gerora Beatus ille topiko literarioa bihurtu, poema ezagunena.

Lan nagusia Odak izan ziren, gai ugari (hausnarketa, adiskidetasuna, maitasuna, aberria) eta metrika asko

• Epistolak: Ars poetika poema luzeena eta literaturak zer izan behar duen esan.Lirika: Epodoak idatzi (17 poema motz). Etxe eta familia giroko bizimodua goraipatu, gerora Beatus ille topiko literarioa bihurtu, poema ezagunena.

Lan nagusia Odak izan ziren, gai ugari (hausnarketa, adiskidetasuna, maitasuna, aberria) eta metrika asko.

-Ovidio(43 K.A)

• Familia aberatsekoa, 12 urterekin aitak Erromara bidali politika ikasteko baina poesia nahiago zuen berezko talentua baitzuen

• Gaztaro aztoratua, baina ondoren noble alargun batekin ezkondu zen 40 urte zituela eta egonkortasuna eman zion literatura garatzeko (metamorfosia eta fastos)

• Augustok erbesteratu egin zuen eta han hil zen, horregatik bi munduen poeta dela esaten dugu

• Obra hiru garaitan sailka daiteke

  • Gaztaroa: amodioa+erotismoa→ amores eta ars amandi (aholkuak maitaleei)

  • Heldutasuna: poesia epiko mitologikoa→ metamorfosis (mitoak) eta fastos (erromatar festen jatorria)

  • Erbestea: elegia tristiak eta poesia →  egoeraz damutu eta barkamena lortzen saiatu