Hitz Elkartuen Sailkapena eta Egitura

1. Izen Elkartuak

1.1. Dvandva motakoak

Bi osagai maila berean, multzo edo kontrastea adierazteko. Pluralean bakarrik erabiltzen dira. Adibidez:

• Senar-emazteak (bikote bat osatzen duten biak)
• Ate-leihoak (eraikuntza batean aurkitzen diren bi osagai)

1.2. Koordinazio eta atributu egiturakoak

Koordinazioa (osagaiak elkarren parekoak dira) edo atributua (osagai bat bestearen ezaugarri da). Adibidez:

• Koordinazioa: Afari-merienda (otordu bakarra biak biltzen dituena)
• Atributua: Hegazkin-tramankulu (hegazkina tramankulu mota bat delako)

1.3. Tautologiazkoak

Sinonimoak edo antzeko esanahia duten hitzak biltzen dira, errepikapen efektua sortuz. Adibidez:

• Abere-animaliak (bi osagai sinonimoak dira)
• Udatiar-turista (biak pertsona mota bera adierazten dute)

1.4. Mendekotasunezkoak (Osagarri-buru)

Osagai nagusi batek (eskuinekoa) zentzua ematen dio osagarriari (ezkerrekoa). Adibidez:

• Kandela-argi (argia, kandeletik datorrena)
• Intxaur-arbola (intxaurrak ematen dituen arbola)

1.5. Elkartu sintetikoak

Aditzetik eratorritako mugakizunak dituzte (eskuineko osagaia), ekintza edo objektu baten izaera zehazteko. Adibidez:

• Argi-emaile (argia ematen duen pertsona/objektua)
• Boto-emaile (botoa ematen duena)

1.6. Aposizio egiturakoak

Osagaietako bat izen berezia izaten da, bestea deskribapena. Adibidez:

• Altzarrate baserria (baserri baten izena)
• Aralar mendia (mendi baten izena)

1.7. Exozentrikoak

Osagaiek hitz berrian adierazten duten esanahia zeharkakoa da (ez dago zuzenean osagaiekin lotuta). Adibidez:

• Astaputz (zentzurik ez duen pertsona)
• Artaburu (zentzugabea)

1.8. Aspaldiko lexikalizatuak

Eguneroko hizkeran erabiltzen diren elkartu zaharrak. Adibidez:

• Udaberri (urteko garai bat)
• Etxekoandre (etxeko arduraduna)

2. Adjektibo Elkartuak

2.1. Dvandva motakoak

Koloreen nahasketa edo kontrasteak adierazteko. Adibidez:

• Zuri-beltz (kolore biak bateratzen ditu)
• Gazi-geza (gustu kontrajarriak)

2.2. Bahuvrihi motakoak (posesiboak)

Ezaugarri bat daukan subjektua adierazten dute. Adibidez: Aurpegi-luze, Eskuzabal.

2.3. Osagarri-buru egiturakoak

Ezkerreko osagaiak eskuinekoaren izaera edo atributua definitzen du. Adibidez: Ardo-zale, Bidegabe.

2.4. Aditzoin + Adjektiboak

Ekintza bat egiteko gaitasuna edo ezintasunak adierazteko erabiltzen dira. Adibidez: Aldaezin, Mintzaerraz.

2.5. Partizipio + Adjektiboak

Ekintzaren ondorioz sortutako ezaugarriak adierazten dituzte. Adibidez: Lotsagaldu (lotsarik ez duen pertsona), Buru-makurtu.

3. Aditz Elkartuak

3.1. Dvandva motakoak

Ekintza pareko edo lotuak biltzen dira. Adibidez:

• Jan-edan (jateko eta edateko ekintzak)
• Joan-etorri (joan eta etorri ekintzak)

3.2. Izena + Aditza

Izen batek (osagarriak) aditzari zentzua gehitzen dio. Adibidez: Antzaldu (antza hartu), Hostoberritu (hostoak berritu).

3.3. Mendekotasunezkoak

Bigarren osagaiak, aditzak, nagusitasuna hartzen du; lehenak mugatzen du ekintza. Adibidez: Aurreikusi (aurrez ikusi), Gainbegiratu (gainetik begiratu).

4. Adberbio Elkartuak

4.1. Dvandva motakoak

Leku edo denboraren arteko kontraste edo mugimenduak adierazten dituzte. Adibidez:

• Han-hemen (tokian tokiko mugimendua)
• Harat-honat (alde batetik bestera)

4.2. Mendekotasunezkoak

Ekintza moduak edo errepikakorrak izendatzen dituzte. Adibidez: Ate-joka (atea jotzen), Begi-zabalka (begiak zabalduz).

5. Bestelako Elkartuak

5.1. Modifikatzaile-buruak

Zerbait zehaztasunez adierazten dute modifikatzailearen bidez. Adibidez: Esku-hutsik (eskua hutsik), Aho-zabalik (aho irekia).

5.2. Sinbolismo fonetikoa eta hots uztardurak

Hotsak edo errimak errepikatuz sortutako elkartuak. Adibidez: Bor-bor (irakiten), Jira-bira (buelta asko).

5.3. Zenbatzaileak eta galde-hitzak

Zenbat edo galdetzeko osagaiak elkartzen dituzte. Adibidez: Sei-zazpi (zenbaki tartea), Nor-nori-nork (perpaus galderak).

5.4. Bikoiztapenak

Osagai bera errepikatuz adierazpen indartuak sortzen dituzte. Adibidez: Apurka-apurka (pixkanaka), Aurrez aurre (bi pertsonen aurrez aurre egotea).

Inflexiozko morfologia: Aditzaren joskera, izen-sintagmaren kasua eta numeroa.

Eratorpenezko morfologia: Lexiko berria sortzen duena.