Historiaurrea: Paleolitoa, Neolitoa eta Metal Aroa

Paleolitoa

7/4 milioi urte hasi espeziaren sorreraeekin eta idazkera agertu arte (K.a.3500). Itxura fosikoa aldatu eta tresnak landu, sua menderatzen, komunikatzen, artea sortu eta sinismenak eta ohiturak garatu.

Historiaurrea 3 aroetan banatu

-Hasieran paleolitoan, ehiztatu eta uzta biltzetik bizi.

-Neolitian, animaliak etxekotzen eta lurra lantzen hasi. Horrela sedentarioak bihurtu. Hiriak eta zenbait iharduera, etxegintza eso zeramika sortu.

-Gizarte egitura komplexuagiak sortu eta merkataritza zabaldu.

Metal Aroa

Metalurgiabasmatzeak historiaurreko asken etapa.

Lehen gizakiak

6 milioi urte klima berotu egin zen eta horrela baso inguru handiak desagertu. Afrikan primate batzuk eboluzionatu. Ez dohain finko handiak vaina taldeka antolatu eta lautadanehizatzeko. Lehenengo hominidoak izan ziren. ( Afrikako kontinentean hasi)

Hominizazio prozezua

Aurkitutako fosilei esker gizakiaren eboluzioa ezagutzen dugu.

-Lehwn urratsak jarrera bertikala eta biboinekin ibili.

-Burua bizkarraren gainera oreja edukitzeko eta burbuina garatu zen.

-Eskuak erabiltzen hasi lanabesak manipulatzeko.

-Jatekoa migundu eta ebakitzeko sua eta lanabesak erabili ondorioz, masailezurra eta hortzak txikitu.

Paleolitoan

Lenengo aroa, Paleolitoan, harri zaharra esan nhai du. Glaziazioak eta Aldi beroagoak egon ziren.

Jateko, fruituak bildi, arrantzatzen eta ehiztatzen aritzen ziren. Animalia handiak ehiztatu. Nomadak ziren. Hotzetik Edo euritik babesteko haitzuloetan edo makilaz eta larruz eginiko txaboletan bizi.

Sua: 1.500.000urte inguiru H.Erectusak sua pizten hasi ziren. Sua berotzeko, arhitzeko... Erabiltzen ziren. Sua lortzeko 2 Harri Elkar jotzen ziruzten. komunikazioa indartzen lagundu.

Tresnak: Harri Gor bat joztean xaflatan apurtuz hainbat tresna zituzten. Egurra eta animalien ezurrak ere erabiltzen ziruzten.

Erlijio-sinismena: Lehen gizakientzat fenomenobatziek misterioz beta zeuden, adib: Heriotza... Fenómeno hauek azaltzeko lehen erligio sinismenak sortu.

Pinturak: 30.000 urte, H.sapiens x². Haintzuloetan margotu. Animaliak eta sinboloak bereziki. Pintura horien esanahia hainbat modutan azaldu ohin da, ehiza erragotzeko errituak magikoak baten parte zela pensativo. Haitzuloetan eta pintura zeremoniak egiten ziruzten samtutegiak zirela. Irudi koloretsuak.

Arte piezak: Arte piezak ere egiten ziruzten. Dintzilikarioak Edo irudi txikiak iritsi . Lavar aryeko adibiderik esagunenak Espainian, Altamirano eta Frantzian.

Neolitoa

10.000 urte inguru. Ekialde Hurbileko inguruan, (gaur egin Irak, Siria...), Jatekoen produkzioa hasi. Neolitoaren neo berria ezan nahi du.

Mediterraneotik zabaldu zen Eurooara iritziz. Beste leku batzuetan nekasaritza sortu zen: Indian, txinan, Mexikon eta Perun

Nekazaritza: Landareak sortu, horregatik, laboral eta lekalesk landatu zuten.

Abeltzaintza:Inguruko animaliak behatuta, etxekotu.

Zeramikagintza:Jatekoan biltegiratu eta garraiatzeko zeramika ren geraoena ema.

Ehungintza:Nola egin asmatu zuten eta artilea eta lihoa ehungailua asmatu zuten.

Tresnak:Tresna berriak sortu. Adib: igitaiak eta aitzurrak.

Hiriak:Babesteko harresiak erainkin ziruzten eta horrela lehenengo hiriak sortu. Hirietan jende asko bizi zen eta lanaren espezializazioa enano.-- -Soldadoak/Hargintza/Merkataritza. Hauek sedentarioak ziren.

Batzuk zeramika adituak bihurtu, beste batzuk ehungileak eta hirietan gizarte komplexuagiak sortu. Gozarte desberdintasunak areagotu ziruzten eta hierarkiak sortu. lana banaketa hasi eta gizarteak lehen desberditasunak agertu.

-Federavion/pederacion: Tokio bat jendea joaten dena zerbait begiratzeko (Guadalupe, hermitak...)

Arkitektura megalitikoak

Neolitoaren amaieran eta Metal aroaren hesieran arkitektura megalitikoa sortu zen. Harri handiekin eraikitqko monumentoak. Adib: Dolmena, Menhires, Cromlecha eta Pasabideun hilobiak ditugu.

Dolmena: zenbait Harri zutik jarri eta bat gainetikan .

Menhirra: Harri ahí oso lizea eta lodia da.

Kromletxo:Borobil bat eta barruan ere harriak daude.

Metal Aroa

Lanabesak, armaj, bitxiak eta beste objetu batzuk egiteko metalak (kobrea, brontzea eta burnia)

Horrela k.a.5.000 urte inguru historiaurreko asken etapa hasi. Neolitoan gizarte aldaketak sakondu ziren eta gizarte komplexuagiak sortu. Bestalde hiri horiek bere agintzea aldatu zuten eta horrela lehen erresumak eta inperioak sortu.

Nekazaritzarako lanabesak sortu ziren eta garraiatzeko ni aldateta telniko iraultzaileak sortu: Gurpila, belontzia eta gudaria.