Historia Medieval da Península Ibérica: Conceptos e Cronoloxía

Razóns da rápida conquista musulmá da Península

A rápida conquista da Península Ibérica polos musulmáns explícase por dous factores principais:

• A vitoria dos musulmáns contra a nobreza visigoda no río Guadalete.
• Os enfrontamentos e divisións internas da nobreza visigoda, o que facilitou que moitos nobres pactasen cos musulmáns a súa rendición.

Grupos de conquistadores musulmáns e asentamento

Entre os conquistadores musulmáns diferenciábanse dous grupos principais e os seus asentamentos:

• Os árabes: Ocuparon os vales ricos do sur e do leste.
• Os bérberes: Ocuparon as terras máis pobres da Meseta e do norte.

A Marca Hispánica: Definición e unidades políticas

Que é a Marca Hispánica?

É o territorio na zona dos Pireneos que conseguiron dominar Carlomagno e o seu fillo Luís o Piadoso. Estaba formado polos condados de Pamplona, Aragón, Sobrarbe, Ribagorza, Pallars, Urxel, Cerdaña, Besalú, Empúries, Vic, Xirona e Barcelona.

Unidades políticas xurdidas no seu territorio

As principais unidades políticas que xurdiron no seu territorio foron:

• O Reino de Navarra (inicialmente Condado de Pamplona).
• O Reino de Aragón.
• Os Condados Cataláns, dos cales o máis importante era o Condado de Barcelona.

A Reconquista: Definición e inicio

Denomínase Reconquista á recuperación das terras que antes pertenceran á monarquía visigoda e que conquistaran os musulmáns. Iniciouse en Asturias.

Definición de Presura

A presura foi unha forma de repoboación que se aplicou ao principio da Reconquista. Consistía na ocupación de terras, que o rei concedía ou ben recoñecía posteriormente, unha vez que os poboadores xa estaban asentados nelas.

Razóns da desaparición do Califato de Córdoba

A desaparición do Califato de Córdoba explícase pola inestabilidade interna a comezos do século XI. Tras a morte de Al-Mansur (1002), as tensións entre os distintos grupos étnicos musulmáns provocaron unha longa guerra civil que rematou coa fragmentación do Califato e coa formación dos reinos de taifas.

Presenza musulmá en Galicia

Non, a presenza musulmá en Galicia foi escasa e superficial. As transformacións orixinadas foron mínimas. Unicamente se asentaron de forma significativa na zona sur.

As Taifas: Definición, causas e períodos

Que foron as Taifas?

As taifas foron pequenos reinos independentes nos que se fragmentou Al-Andalus, e que estaban enfrontados entre si.

Causas da súa formación

Formáronse a partir da desaparición do Califato de Córdoba, despois da guerra civil causada pola morte de Al-Mansur (Almanzor).

Período de desenvolvemento

Desenvolvéronse desde o 1031 ata o 1492, aínda que con interrupcións debido ás invasións almorábide e almohade.

Entidades políticas cristiás xurdidas no século XI

As principais entidades políticas cristiás que naceron no século XI foron:

• O Reino de Aragón.
• O Reino de Castela.

Consecuencias da chegada dos Almorábides

Os almorábides, chamados polos reis taifas de Al-Andalus, tiveron as seguintes consecuencias:

• Derrotaron os cristiáns, detendo temporalmente a Reconquista.
• Anexionáronse os diferentes reinos de taifas, reunificando Al-Andalus.

Factores que favoreceron a expansión cristiá no s. XII

Os factores que impulsaron a expansión cristiá no século XII foron:

• O carácter de cruzada que adquiriu a Reconquista.
• A división dos musulmáns en reinos de taifas, que debilitou a súa resistencia.

A Coalición cristiá na Batalla das Navas de Tolosa (1212)

A coalición cristiá que venceu os musulmáns na Batalla das Navas de Tolosa estaba formada por tropas de varios reinos peninsulares:

• Castelás
• Aragonesas
• Navarras
• Portuguesas

Estaban dirixidas polo rei de Castela, Afonso VIII.

Vantaxes da concesión dunha Carta Foral

Para os habitantes, a concesión dunha carta foral por parte do rei supoñía importantes vantaxes:

• Obtención de terras.
• Menos impostos.
• Menos obrigacións feudais.
• Máis liberdade e autonomía xurídica.

Consecuencias e localización dos Repartimentos

Consecuencias

A principal consecuencia dos repartimentos foi a formación de latifundios (grandes lotes de terra) en mans de señores eclesiásticos ou laicos.

Localización

Producíronse maioritariamente en Estremadura e no sur peninsular.

Expansión territorial da Coroa de Aragón (séculos XI-XV)

A Coroa de Aragón dominou terras fóra do territorio peninsular en dúas fases principais:

Expansión Occitana (Séculos XI e XII)

Afectou os condados situados ao norte dos Pireneos (Languedoc e Provenza).

Expansión Mediterránea (Séculos XIII, XIV e XV)

Iniciouse coa ocupación de Mallorca e continuou coa conquista de Sicilia, Malta, Menorca, Sardeña e Nápoles. A comezos do século XIV, as tropas aragonesas actuaron en Oriente loitando contra turcos e gregos, saquearon Bizancio e conquistaron os ducados de Atenas e Neopatria.

Causas da supervivencia do Reino de Granada (ata 1492)

O reino musulmán de Granada puido sobrevivir ata 1492 grazas a varios factores:

• A defensa natural do seu territorio montañoso.
• A cohesión da poboación musulmá.
• A debilidade e as crises internas da Coroa de Castela, que a levaron a asinar diversos tratados de paz e axuda con Granada.

Grupos sociais e funcións na Idade Media

Privilexiados

Comprendían a nobreza e o clero (eclesiásticos). Eran os señores e gozaban de exencións fiscais e privilexios xurídicos.

Non Privilexiados

Eran maioritariamente labregos (servos ou campesiños libres, propietarios de pequenas parcelas). Sostiñan a sociedade co seu traballo e pagaban impostos.

Marxinais

A súa marxinalidade viña determinada por cuestións étnicas e relixiosas.

• Xudeus: Dedicábanse ás actividades artesanais, mercantís, financeiras e de préstamo.
• Mudéxares: Minorías musulmás que vivían en territorio cristián.

Diferenzas na soberanía: Coroas de Castela e Aragón

Coroa de Castela: Concepción autoritaria

Afianzouse a concepción autoritaria do poder rexo. As leis ou foros tenderon a ser comúns para todos os seus territorios, establecendo así a homoxeneidade xurídica.

Coroa de Aragón: Concepción pactista

Predominou a concepción pactista do poder rexo. Existía un pacto entre o rei e o reino polo que se lle concedía o goberno ao monarca a cambio de que este xurase respectar os privilexios forais que limitaban o seu poder.

Definición de Feudo

O feudo é o conxunto de terras que un señor lle outorga a un vasalo. A cambio, o vasalo dálle consello e axuda militar.

Institucións que limitaban o poder do rei

As principais institucións que limitaban o poder do monarca eran As Cortes.

As Cortes

Eran asembleas representativas convocadas polo rei, quen solicitaba a súa aprobación para promulgar leis e recadar novos impostos. Nas cortes ordinarias só se reunían os representantes das cidades que, a cambio de autorizar impostos, esixían ao rei certas concesións. (As primeiras de Europa foron as Cortes de León)

O Gremio: Definición e funcións

O gremio era unha agrupación por oficios formada polos artesáns coa finalidade de regulamentar a produción, os prezos e a calidade dos produtos.

Funcións e estrutura

• Regulamentación da produción, prezos e calidade.
• Establecemento de ríxidas condicións para o acceso á práctica dos oficios (mestres, oficiais, aprendices).
• Función de axuda mutua en caso de accidente ou necesidade.

Causas da crise demográfica e económica do século XIV

• Crise Demográfica

  Debida ás mortandades provocadas pola fame e polas epidemias de peste (especialmente a Peste Negra).

• Crise Económica

  Debida ao descenso de poboación pola fame e a peste. Isto provocou que os cultivos retrocedesen, as rendas e fortunas nobiliarias e eclesiásticas diminuísen, e os negocios e as rendas caesen progresivamente.

Galicia como reino independente (Século X)

Períodos e monarcas

• 910-914 con Ordoño II.
• 926-929 con García.

Razóns

Esta situación explícase como consecuencia das particións hereditarias realizadas polos monarcas asturleoneses.

Orixe dos patrimonios señoriais en Galicia

Señores Laicos

Procedían de:

• Doazóns reais como pagamento dos servizos prestados.
• Entrega de terras dos campesiños a cambio de protección.

Señores Eclesiásticos

Procedían de:

• Doazóns de fieis.
• Compras ou concesións dos reis.

Definición de Foros

Os foros eran contratos de arrendamento de granxas e terras que se xeneralizaron a partir do século XIII. Caracterizábanse por ser contratos a longo prazo.

O poder do Bispo Xelmírez na Terra de Santiago

Poder exercido

O bispo Xelmírez exercía un amplo poder señorial e administrativo. Entre as súas accións destacan:

• Organización das peregrinacións.
• Redacción de ordenanzas municipais e normas para os gremios.
• Mellora dos camiños e concesión de cartas forais.
• Construción dunha flota para protexer os portos do seu señorío.
• Importante impulso construtivo á catedral.
• Acuñación de moeda.

Conformidade dos santiagueses

Non, os santiagueses non estaban conformes co seu poderío debido ás actuacións abusivas do seu prelado.

Desenvolvemento urbano e cartas forais na Idade Media

Zonas máis beneficiadas polo desenvolvemento urbano

As zonas que experimentaron un maior desenvolvemento urbano foron:

• As sés episcopais (onde residía un bispo).
• O Camiño de Santiago.
• A costa, con cidades de reguengo (do rei): A Coruña, Baiona e Ribadeo.

Monarcas destacados na concesión de cartas forais

Os monarcas que máis destacaron na concesión de cartas forais foron Fernando II e Afonso IX.