Hirigintzaren Bilakaera Espainian: Industria Aurretik Gaur Egun Arte

Industria Aurreko Hirigintza

Ezaugarriak

• Hirigintza urria.
• Hiri-populazioa, batez beste, % 10 ingurukoa zen.
• Hiriko eta landa-inguruko biztanleria aldi berean hazi ziren.
• Hirien batez besteko tamaina 5.000-10.000 biztanlekoa zen.
• Oso gutxitan zegoen 25.000 edo 100.000 biztanle baino gehiagoko hiririk.

Faktoreak

• Estrategikoak eta militarrak.
• Politikoak eta administratiboak.
• Ekonomikoak.
• Erlijiosoak.

Sorrera

Feniziar eta greziarrekin sortu ziren hiriak (K.a. IX. eta VIII. mendeetatik aurrera). Iberiar penintsulako kultura indigenak protohiriak garatu zituen. Adibideak:

• Rhode, Emporion, Mainake (Greziaren eragin-eremuan).
• Gadir, Malaca, Abdera (Feniziaren eragin-eremuan), gaur egungo Adra (Malagan).

Faktoreak

• Merkataritza.
• Meatzaritza eta hango baliabideak ustiatzea.

Erromanizazio Garaia

Hiri asko fundatu ziren. Jatorri erromatarra duten hiri asko daude, hala nola:

• Bartzelona
• Sevilla
• Valentzia
• Tarragona
• Iruña

Funtzioak

• Politiko-militarra.
• Administratiboa.
• Ekonomikoa (eskualdearen ustiapena).
• Komunikazioen lotura, galtzada-sarearen bitartez.

Erdi Aroa

Espazio Musulmanak (K.o. 711)

Inbasioaren unean ia Penintsula osoa hartu zuten. Hiri berriak sortu zituzten (Madril, Benicàssim, ...). Lehendik zeuden hiriak berpiztu zituzten (Zaragoza, Toledo, Malaga, Granada, Kordoba, ...). Erdigune estrategiko bihurtu ziren:

• Administratiboa.
• Erlijiosoa.
• Ekonomikoa.
• Kulturala.

Kristauek birkonkistatu ahala, musulmanak joan egin ziren, edo auzo jakinetan geratu ziren (mairu-auzoak).

Espazio Kristaua Erdi Aroan

Hasieran, iparraldeko mendi-inguruan kokatu ziren. X. mendetik aurrera, birkonkistaren eraginez, lurraldea jendez bete behar zen.

Funtzioa

• Populatzea eta militarra, hasieran.

Hirigintza-prozesua sustatu zen (hiri-gutunak, populazioa erakartzeko). Merkataritza berpiztu zen (XII. eta XIII. mendeetatik aurrera). Donejakue bideak hirigintza areagotu zuen.

Aro Modernoa

Hirigintza une politiko, ekonomiko eta demografikoaren arabera joan zen.

XVI. mendea

Hiriak etengabe hazi ziren:

• Populazioaren hazkundea.
• Amerikarekiko merkataritza.
• Oparotasun ekonomikoa.

XVII. mendea

Gainbehera ekonomikoa eta politikoa:

• Nekazaritza-krisiak.
• Amerikarekiko merkataritza-krisia.
• Krisi demografikoa.

XVIII. mendea

Borboien dinastiaren etorrerarekin, hirigintza-prozesua suspertu egin zen:

• Erregeen boterea sendotu zen.
• Ekonomia eta demografia sendotu ziren.
• Populatze-politika eta herri berriak sortu ziren (Sierra Morenaren birpopulatzea).

Industria Aldiko Hirigintza

Espainiako hirigintza-prozesuaren ezaugarriak (XIX. mendearen erditik 1975era arte):

• Hirigintza oso azkar abiatu zen.
• Tasak hazkunde handia izan zuen:
  • XIX. mendearen erdialdera arte, hirigintza-tasa % 24,6koa zen.
  • 1936an, hirigintza-tasa ia bikoiztu egin zen (% 40).
  • 1960-1970 bitartean, hazkundea % 56tik % 66ra pasatu zen.
  • 1990ean, hiri-populazioa % 76,05 zen (datu hau industria-ondorengoa da).

Hirigintzaren Faktoreak

Administratiboa

1833an, probintzien banaketa berria egin zen (hiriburura jendea erakarriz).

Ekonomikoak

Suspertze ekonomikoa.

Gizartekoak

• Hiriak nekazariak erakartzen zituen.
• Etxeko zerbitzuan langile asko behar ziren.
• Komentu asko zeuden.

Lau aldi bereizten dira:

XIX. mendearen erdialdera arte

• Hirietako populazio-pilaketa txikia.
• Hirigintza-tasa % 24,6koa zen.
• Zergatia: industrializazioaren ahultasuna.
• Hazkundeak probintzietako hiriburuak bakarrik ukitu zituen.

1850etik 1936ra arte

• Hirien hazkundea nabarmena izan zen.
• Hirigintza-tasa bikoiztu egin zen (Gerraren bezperan, % 40).
• Industriak eragiten zituen hazkunderik handienak.
• Landatik hirietara jende ugari joan zen.

Gerra Zibila eta Gerraostea (1936-1959)

• Hazkundea geldiarazi zen.
• Hiriak hondatuta zeuden.
• Francok ez zuen hirigintza suspertu, hiri-populazioaren artean babes gutxi zuelako.
• Francok nekazaritza-politika bultzatu zuen, nekazaritza-populazioa landan gera zedin.
• Politika autarkikoaren ondorioz, oinarri-industriako guneak hazi ziren: Kantauri itsasoaren kosta, Bartzelona eta Madril hirukia.

Garapenaren Etapa

• Ekonomiak eta hiriek hazkunderik handiena izan zuten.
• Arrazoiak:
  • Industriaren zabalkundea.
  • Landa-exodoa.
  • Hazkunde natural oso handia (baby boom).
• Hiriko biztanleria % 30 hazi zen ekialdeko hirukian.
• Hiri handien metropoli-inguruetan, zerbitzu-sektore modernoak kokatu ziren.
• Turismoak Mediterraneoan hirigintza bultzatu zuen.
• Bi mesetetako hiriburu batzuk, ez-industrializatuak, hazi ziren ere.

Industria Osteko Hirigintza

1975eko krisiak eragina izan zuen hirigintzan, eta aldaketa batzuk abian jarri ziren 1981etik aurrera:

• Hirien hazkunde-erritmoa jaitsi egin da.
• Hirigintzako faktoreak aldatu egin dira.
• Hiri handienen hazkunde-prozesua gelditu egin da.

Gaur Egungo Hirigintzaren Joera

Hirien hazkundearen erritmoaren jaitsiera nabarmentzen da bi une hauetan:

• 1. etapa: Hirigintza-tasa egonkortzen da.
• 2. etapa: Hiriko biztanleek behera egin dute.

Espainiako hiri gehienak lehenengo etapan daude. Jaiotza-tasa eta migrazioak murriztu direlako. Desurbanizazioak metropoli handienak edo industria-hiriak astindu ditu.

Hirigintzako Faktoreak Aldatu Egin Dira

• Industriak garrantzia galdu du hirigintza-faktore gisa:
  • Krisia dela eta, desindustrializazioa gertatu da.
  • Industriak espazioan barreiatzeko joera du.
• Salbuespenak:
  • Metropoli handienek teknologia ugari duten sektore berriak erakartzen dituzte.
  • Industria-tradizioa duten eskualdeetan.
• Zerbitzuek hirigintza-prozesuan garrantzia dute:
  • Metropoli handienetan:
    • Puntako jarduerak.
    • Enpresen erabakitze- eta kudeaketa-guneak bilakatu dira.
  • Puntako sektore horiek, oso mekanizatuta daudenez, eskulan gutxi behar dute.

Hiri Handienen Hazkunde-Prozesua Gelditu Egin Da

Hiri ertainen, txikien eta landa-espazioen mesedetan.

Faktoreak

• Hiriak jendez asetuta daude.
• Jarduera ekonomikoen deszentralizazio-joera dago.
• Hirigintza barreiatu egin da, hiri-inguru zabalagoetara hedatuz.

Hala eta guztiz ere, hiri nagusiek beren garrantzia mantentzen dute, funtziorik aipagarrienak han kokatzen direlako eta inguruko espazioko jarduerak kontrolatzen dituztelako.