Hirigintza eta Demografia: Gako Kontzeptuen Gida

Hirigintza eta Demografia: Oinarrizko Kontzeptuak

1. Hiria: Biztanleria- eta eraikuntza-dentsitate altuak dituen eremua da, industria- eta zerbitzu-jarduerekin eta, Espainiako kasuan, 10.000 biztanle baino gehiago dituenak.
2. Urbanizazio-prozesua: Hirian biztanleak, jarduera ekonomiko nagusiak eta berrikuntzak apurka-apurka pilatzea eta gero ingurura hedatzea.
3. Metropolialdea: Hiri nagusi eta oso dinamiko batek eta haren eraginpean osagarrian hazten diren inguruko beste batzuek osatzen duten multzoa.
4. Landa-hiria: Landaren eta hiriaren arteko trantsizio-espazioa, hiri-periferian eraikitako ingurua baino harago kokatzen dena. Bertan, landako eta hiriko lurzoruaren erabilerak eta bizimoduak nahasten dira.
5. Biztanleriaren berezko hazkundea: Urte bakoitzeko jaiotza-kopuruaren eta heriotza-kopuruaren arteko kendura. Hazkunde begetatiboa ere esaten zaio.
6. Biztanleriaren benetako hazkundea: Berezko hazkundearen eta migrazio-saldoaren batura da.
7. Megalopolia: Eskualdez gaindiko hedadura duen hiri-aglomerazioa. Hiriko zenbait elementuk osatzen dute (konurbazioak, hiri ertainak, hiri txikiak, etab.) eta bakoitzak bere eginkizunak ditu. Elementu horiek hazten dira eta hiri-ingurune ez jarraitua osatzen dute, baina haustura garrantzitsurik gabe.
8. Mugimendu pendularra: Populazioaren joan-etorriko ohiko lekualdatze periodikoa (egunero, astero). Normalean, bizilekuaren eta lantokiaren arteko eguneroko joan-etorriak dira.
9. Hiri Antolamenduko Plan Orokorra (HAPO): Udalerriaren hirigintza-antolamendu integralerako oinarrizko tresna da. Hiri-garapena zenbait urtetarako proiektatzen du: lurzoruaren erabilera eta sailkapena, eraikuntza-dentsitatea, bide-sarea, ekipamenduak eta ingurumen-babeserako neurriak.
10. Errolda: Urtero urtarrilaren 1ean eguneratzen den udalerri bateko biztanleriaren zerrenda, biztanleen zenbait ezaugarri demografiko, ekonomiko eta sozial ere biltzen dituena.
11. Bizi-itxaropena: Indize demografiko bat da, belaunaldi bat biziko den urte kopuruaren zenbatespena erakusten duena, betiere belaunaldi hori jaio zen urteko hilkortasun-baldintzak berean mantentzen badira.
12. Biztanleriaren zahartzea: Indize demografiko bat da, toki jakin bateko 65 urte edo gehiago dituen biztanle kopuruaren eta biztanle osoaren arteko erlazioa adierazten duena, ehunekotan adierazita.
13. Migrazio-saldoa: Leku jakin bateko immigrazioaren eta emigrazioaren arteko balantzea da (migrazio-saldoa = immigrazioa - emigrazioa). Positiboa bada, biztanleriaren hazkundea esan nahi du; negatiboa bada, biztanleria murrizten ari dela esan nahi du.
14. Landa-exodoa: Landatik hirira ematen den migrazio-mugimendua da. Espainian, 1900-1975 urteen artean nabarmendu zen, batez ere, gune industrializatuetara, lana eta diru-sarrerak handiagoak lortzeko.
15. Biztanleria aktiboa: Ondasunak eta zerbitzuak ekoizteko eskulana ematen duten edo ekoizpen-prozesuan sartzeko egoeran eta aukeran dauden pertsonen multzoa da. Espainian, 16 urtetik gorakoak dira.
16. Biztanleria ez-aktiboa: Ordaindutako lanik egiten ez duena eta lan hori gauzatzeko eskuragarri ez dagoena, hala nola pentsiodunak, errentadunak, ikasleak eta etxeko lanak egiten dituzten pertsonak. Horregatik, ekonomikoki biztanleria aktiboaren mende dago.
17. Garraio-azpiegiturak: Garraio-sistema ahalbidetzen duten eraikin finkoak dira (errepideak, autobideak, autostradak, trenbide-sareak, itsas-portuak eta aireportuak). Espainian, inguru fisiko zaila, sare erradialak izatea eta azken urteetako modernizazioa nabarmentzen dira.
18. Konurbazioa: Hiri-aglomerazio batean batu arteko bi hiri edo gehiagoren hazkunde paraleloa da. Hainbat zentro independente dituen jarraipen urbanizatu bat izateagatik bereizten da.

Hiri-Egituraren Analisia eta Garapena

Hiri-egitura batean hainbat unitate edo alde bereiz daitezke. Alde bakoitza bereizteko, honako bereizgarri hauek hartzen dira kontuan: morfologia (planoa, eraikuntza eta lurzoruaren erabilera), osaketa sozio-demografikoa eta betekizun edo jarduera nagusiak.

Hirigintza-prozesuaren eraginez, Espainiako gaur egungo hiriek egitura konplexua dute. Hiriaren zati nagusiak honako hauek dira: alde zaharra (industria aurreko hirigintzari dagokio), zabalgunea (industrializazio garaiko auzo burgesa), auzo perizentralak (zabalgunetik gertu dauden hasierako langile-auzoak eta industriguneak) eta gaur egungo periferiak. Hala ere, hirigintzaren intentsitatearen eraginez, hiri batzuek hurbileko biztanle-guneekin konektatu dira eta hiri-aglomerazioak sortu dituzte.