Higidura

6.1. Higidura eta bere elementuak

Erreferentzia-sistema: espazioko puntu bat edo puntu multzo bat, eta puntu horiekiko deskribatzen dugu higidura.

Higidura

Def.: Gorputz bat higitzen ari da erreferentzia-sistemarekiko posizioa aldatzen badu. Bestela, pausagunean dago.

• Beraz, higidura erlatiboa da; ez dago erreferentzia-sistema unibertsalik.

Posizioa

Def.: Higikariak erreferentzia-sistema batekiko duen kokapena.

• Higidura lerro zuzenean: koordenatu-ardatz bat behar da higikariaren posizioa zehazteko (X).
• Higidura planoan: bi koordenatu-ardatz (X eta Y).

Posizio-bektorea: erreferentzia-sistemaren jatorrian sortu eta higikariak duen posizioan amaitzen den bektorea (gezia).

Posizioa bektore bat da, eta magnitude bektorial guztiek bezala, 3 elementu ditu:

• Modulua: luzeraren zenbakizko balio absolutua.
• Norabidea: bektorearen lerro zuzena.
• Noranzkoa: bektorearen geziaren puntak adierazten du.

Ibilbidea

Def.: Higikariak, hasierako posiziotik amaierako posiziora iristeko egiten duen bidea.

Ibilbidea kontuan hartuta, higidura motak:

• Higidura zuzena (adibidez, errepidea).
• Higidura kurbatua:
  • Zirkularra (adibidez, gurpila).
  • Parabolikoa (adibidez, baloi-jaurtiketa).
  • Eliptikoa (adibidez, planeta).

Desplazamendu-bektorea

Def.: Higiduraren abiapuntuan hasi (P₀) eta amaierako puntuan amaitzen den bektorea (Δr = r - r₀).

Bere moduluari desplazamendua deritzo (Δr edo |Δr|).

• Egindako distantzia edo espazioa: Hasierako eta amaierako posizioen arteko luzera, ibilbidearen gainean neurtua (unitatea: m).
• Adi! Ibilbidea zuzena bada eta noranzko-aldaketarik gabe, Δr = Δs. Beste kasuetan, Δs > Δr. Ibilbidea itxia bada (P₀ = P), Δr = 0.

6.2. Abiadura

Abiadura

Def.: Higikari bat zenbateko azkartasunarekin aldatzen den posizioz.

• Unitatea: m/s.
• Bektorea da: modulua, norabidea eta noranzkoa ditu.

Bataz besteko abiadura

Def.: Egindako espazioaren eta denboraren arteko zatidura. Aldiuneko abiadura guztien bataz bestekoa.

Aldiuneko abiadura

Def.: Higikariak une jakin batean duen abiadura.

6.3. Higidura Zuzen Uniformea (HZU)

HZU izateko bi baldintza bete behar dira:

• Ibilbide zuzena.
• Abiadura konstantea (azeleraziorik ez).

V_bb = V_aldiuneko

HZU-ren ekuazioak

Gogoratu!

• X ardatzean: HZU horizontalak.
• Y ardatzean: HZU bertikalak.

HZU-ren grafikoak

Posizioa eta denbora (X vs T)

• Malda duen lerro zuzena da.
• Zenbat eta malda handiagoa, orduan eta V handiagoa.
• X ardatza ebakitzen duen puntua = X₀.

Abiadura eta denbora (V vs T)

• Maldarik gabeko lerro zuzena, V konstantea delako.
• Higikaria jatorritik urruntzen bada, V > 0.
• Higikaria jatorrirantz doanean, V < 0.

6.4. Azelerazioa

Azelerazioa

Def.: Higikari batek zenbateko azkartasunarekin aldatzen duen abiadura.

• Magnitude bektoriala da.
• Unitatea: m/s².

Bataz besteko azelerazioa

Def.: Denbora-unitateko gertatzen den abiadura-aldaketa.

Aldiuneko azelerazioa

Def.: Higikariak une jakin batean jasaten duen azelerazioa.

6.5. Higidura Zuzen Uniformeki Azeleratua (HZUA)

HZUA izateko bi baldintza bete behar dira:

• Ibilbide zuzena izatea.
• Azelerazio konstantea egotea (zero ez dena).

Adibidez: Fruitu bat zuhaitzetik erortzean, bola bat plano inklinatu batetik behera...

HZUA-ren ekuazioak

HZUA-ren grafikoak

Posizioa eta denbora (X vs T)

• Parabola bat da.
• a > 0: goranzkoa.
• a < 0: beheranzkoa.
• V eta a zeinu ezberdinak: gora eta behera erpina (noranzko-aldaketa).
• X ebakitzen duen puntua: X₀.

Abiadura eta denbora (V vs T)

• Malda duen lerro zuzena.
• Zenbat eta malda handiagoa, orduan eta a handiagoa.
• a > 0: goranzkoa.
• a < 0: beheranzkoa.
• V ebakitzen duen puntua: V₀.

6.6. Gorputzen higidura bertikala

Objektu bat altuera batetik askatzea:

• Azelerazioa = grabitatearen azelerazioa = 9,8 m/s².
• HZUA.

Higidura bertikalean hiru kasu daude:

• Beheranzko jaurtiketa bertikala.
• Erorketa askea.
• Goranzko jaurtiketa bertikala.

Hiru kasuetan, azelerazio negatiboa = -g = -9,8 m/s².

V = V₀ - gt
Y = Y₀ + V₀t - ½ gt²