Heraklito Efesokoa: "Dena Jarioan Dago" pentsamenduaren aita

Nor izan zen Heraklito Efesokoa?

Heraklito Efesokoa, "Efesoko Iluna" izenarekin ere ezaguna, filosofo greziar presokratikoa izan zen. K.a. 535. urtean jaio eta K.a. 484. urtean hil zen Efeson. Gaur egungo Turkiako kostaldean dagoen Joniako Efeso hirian bizi izan zen. Familia aristokratakoa zen, eta, dirudienez, ez zen oso ondo konpontzen bere herrikideekin.

Heraklitoren pentsamenduaren gakoak

"Naturari buruz": Heraklitoren idazlan bakarra

Lan bakar baten existentzia ezagutzen dugu: "Naturari buruz". Beste lan batzuen zatiak ere gorde dira, baina ez dira osotzat hartzen. Bere lana beste filosofo batzuen aipamenei esker iritsi zaigu zatika. Lan hau ez da naturari, arimari edo kosmologiari buruzko tratatu sistematiko bat, hipotesi enigmatikoen bilduma bat baizik. P. Schusterrek (1873) eta I. Bywaterek (1877) "Naturari buruz" laneko zatiak bildu eta berreraiki zituzten, bakoitzak bere aldetik. Heraklitok oximorona eta antitesia erabili zituen bere idazkietan. Lana hiru ataletan banatzen da: kosmologia, politika eta teologia.

Etengabeko aldaketa edo "Panta Rhei"

Heraklitoren arabera, dena etengabeko aldaketan dago. Hau da, oro etengabeko sorkuntza eta suntsipen prozesu batean murgilduta dago, eta ezerk ezin dio ihes egin horri.

Sua, aldaketaren printzipio metaforikoa

Ohikoa da Heraklito lehen filosofo fisikoen artean sailkatzea, mundua printzipio natural batetik (arkhé) sortu zela uste baitzuten. Hala ere, sailkapen hori ez da guztiz zehatza. Heraklitorentzat, printzipio hori sua zen, baina ez da modu literalean ulertu behar, metafora gisa baizik, Talesentzat ura edo Anaximenesentzat airea izan zen bezala. Suaren printzipioak munduaren etengabeko mugimendua eta eraldaketa adierazten du.

Logos: Arrazoi eta lege unibertsala

Gauza eta printzipio horiek guztiak Logos izeneko lege unibertsalak zuzentzen ditu. Logos horrek munduaren bilakaera gidatzeaz gain, gizakiei ere hitz egiten die (gidatuz edo seinaleak emanez), baina gehienek ez diote entzuten, ez baitute ulertzen. Benetako ordena eta arrazoiaren ordena bat datoz, baina Heraklitok deitoratzen zuen jende gehiena bere mundu partikularrean bizi zela, errealitate komuna ikusi gabe.

Ezagutza, zentzumenak eta aurkakoen batasuna

Heraklitok ez zituen zentzumenak baztertzen; haren ustez, errealitatea ulertzeko garrantzitsuak dira, baina ez dira nahikoak. Adimenaren erabilera ere ezinbestekoa da. Zentzumenak eta adimena erabiltzeaz gain, jarrera kritikoa eta hausnarketa ere beharrezkoak dira. Ezagutza ez da datuen metaketa soila; Heraklitorentzat, benetako ezagutza gauza bakarra ulertzea da: aurkakoen batasunaren teoria. Beharbada bere zatirik ospetsuena honako hau da: "Ibai beretan sartzen gara eta ez gara sartzen, izan bagara eta ez gara".

Ibaiaren metafora: aldaketa eta iraunkortasuna

Pasarte honek Heraklitoren aldaketaren doktrina azaltzen du: ibaia aldatzen da, baina ez erabat, bainularia aldatzen den bezala. Ibaiaren zati bat etengabe jariatzen eta aldatzen den bitartean, badago beste zati iraunkor bat, mugimendua gidatzen duena. Egile askoren arabera, ibaiaren ibilgua dena zuzentzen duen Logosa da, kosmosa ordenatzen duen neurri unibertsala; ibaiaren urak, berriz, sua irudikatzen du. Lehen begiratuan kontraesankorra dirudien arren, gogoratu behar da Heraklitorentzat aurkakoek ez dutela kontraesana sortzen, baizik eta unitate harmoniko bat osatzen dutela. Arrazoizkoa da, beraz, uraren aurkakoa sua izatea.

Gerra, harmonia eta pentsamendu dialektikoa

Heraklito "Iluna" ezizenaz ere ezaguna da, bere adierazpenak orakularrak eta enigmatikoak zirelako. Historiara igaro da gertakarien etengabeko jarioaren baieztapenagatik eta pentsamendu dialektikoaren aitzindari gisa. Bere filosofia izakien jario unibertsalean oinarritzen da: dena jarioan da (panta rhei). Gertakariak gatazken ondorioz sortzen dira. "Gerra da gauza guztien aita", esan zuen. Liskarra, aldi berean, harmonia da; ez zentzu pitagorikoan (zenbakizkoa), baizik eta aurkako indarren arteko tentsio orekatu gisa, arku edo lira baten sokak bezala. Heraklitorentzat, arkhé-a sua zen. Hau bat dator bere filosofiaren zutabeekin (etengabeko gertakaria eta aurkakoen borroka), sua kontsumituz eta suntsituz soilik mantentzen baita, etengabe materia eraldatuz. Baina jario hori ez da irrazionala, Logosak, arrazoi unibertsalak, gidatzen baitu. Gizakiak bere baitan aurki dezake Logos hori, komuna eta immanentea baita bai gizakientzat bai objektuentzat. Heraklitok betiereko itzuleraren doktrina kosmologikoa ere aipatu zuen.

Heraklitoren esaldi ospetsuak

Amaitzeko, hona hemen Heraklitoren esaldi ospetsu batzuk:

• "Harmonia ikusezina ikusgaia baino hobea da".
• "Jakin behar da gerra komuna dela, eta justizia liskarra dela, eta gauza guztiak liskarraren eta beharrizanaren arabera sortzen direla".
• "Logos hau betierekoa izan arren, gizakiak ez dira ulertzeko gai, ez entzun aurretik, ezta lehen aldiz entzun ondoren ere".