Hannah Arendt eta Totalitarismoa: Arrazoiaren Krisia eta Giza Ekintza

Arrazoi ilustratuaren krisialdia eta XX. mendeko totalitarismoak: XVIII. mendeko Ilustrazioak tradizioaren eta erlijioaren ideia dogmatikoak atzean utzi eta arrazoiaren erabilera askea aldarrikatuz aurrerapenaren ortzimugarantz abiatu zen. Ilustratuen ustez, arrazoia modu askean erabiltzeak aurrerapen zientifikoa, politikoa eta etikoa ekarriko zuen eta, ondorioz, gizartea utopiara gerturatuko zen. Jakina, ez zen horrelakorik gertatu. XX. mende hasieran bi mundu gerrateek eta bereiziki azkenekoak bildu zituen bonba atomikoak eta heriotz-zelaiek argi utzi zuten gizarteria utopiaz baino desagertzetik hurbilago zegoela. XX. mendeko 30. hamarkadatik aurrera, Frankfurteko eskolak arazo honi erantzuna bilatu zion. Frankfurteko eskolako autoreek, Max Weberren arrazoimen instrumentalaren kontzeptua berrinterpretatu eta honakoa proposatu zuten: Ilustrazioak aurrerapenaren baitan natura menperatzea bilatu zuen, gizakiaren bizitza hobetu nahian. Ilustrazioak, ordea, ez zuen galarazi arrazoimen instrumentala bere esparrutik ihes egin eta gainontzekoetan ere nagusitzea. Hau da, gizakia-natura esparrutik gizakien arteko harremanak zuzentzea igaro zen, gizakia objektu bilakatuz, bere duintasuna lapurtuz eta hitz bakarrean, alineatuz.

Totalitarismoaren Jatorria: Gaitz Absolutua

Hannah Arendtek "The Origins of Totalitarianism" liburuan totalitarismoa aztertu zuen. Bere ikuspegitik, totalitarismoa ez zen gaitz absolutu bat baizik, baizik eta gizarte eredu berritzaile bat izan zen, politika, ekonomia eta gizarte eremuetan eragiten zuena. Arendtek esan zuenenez, totalitarismoak eskubideen suntsiketa, pentsamendu askatasunaren murrizketa eta pertsonaren identitatearen zapalkuntza eskatzen duen sistema bat da. Arendtek totalitarismoaren jatorria gizarte modernoaren krisiaren ondorioz azaltzen du, eta adierazten duenez, gizartea ahulduta dagoenean eta krisialdiak pairatzen dituenean, gaitz absolutu baten aldeko erantzunak aurkitzen dira. Berak eredu hauen azterketak ez du eragozpen bat mugatzea, baina giza eskubideen, demokraziaren eta pentsamendu askatasunaren aldeko borroka garrantzitsua dela azpimarratzen du. Horrela, totalitarismoaren jatorria, Arendtek ikuspegi filosofiko eta politikoan, gizarte modernoaren arazo eta krisietan aurkitzen du, eta gizarte guztiak gaitz absolutuen aldeko erantzunak eskaintzen dituzten baldintza desesperatuetan dagoela azaltzen du.

Filosofia Existentzialen Ideia Nagusiak

Hannah Arendt-en ikuspegia existentzialismoaren tradizioan kokatzen da, baina berezitasunak ditu. Arendtek ez zituen inoiz existentzialismoaren eremuan kokatzen. Hala ere, bere pentsamenduak lotura handia dauka existentzialismoarekin, bereziki gizakiaren eskubideen eta burujabetasunaren inguruan. Arendtek erakusten duenez, gizakia libre eta independentea da, eta bere bizimodua eta jarrera pertsonala erabat eragiten duten gertakariak berak sortzen ditu. Bere ikuspegian, pertsonaren existentzia eta identitatea ez dira finkatuak edo zehatzak, baizik eta gizakia beti berri eta aldatzen ari dela aztertu behar da. Hau da, pertsonaren esentzia eta identitatea lan guztietan moldatzen direla, baina, aldi berean, pertsonaren askezia eta burujabetasuna beti beharrezkoak dira. Arendtek gizakia "erakusten" du, bere buruak eta inguruko egoera eta gizakiak erezten dituen gertaerak batera hartzen ditu. Arendtek bere lanetan aipatzen du, boterea eta politika, pertsonaren identitatearen barruan integralak diren faktoreak direla. Politika, bere ikuspegian, pertsonaren identitatea eta eskubideak defendatzen dituen tresna da, eta boterea edozein gizaki-talde baten erantzukizuna da, baina, aldi berean, botere hori demokratiko eta parte-hartzailea izan behar du, gizakien eskubideak eta interesak defendatuz. Horrez gain, Arendtek nazioarteko politika eta diktadura sistema analizatzen ditu, eta gizakiak gizakiongintza eta heriotza industriala izan dituen gertaerak aztertzen ditu. Hainbat gaietan, bere ikuspegia kontrajarri egiten da totalitarismoaren ideiak, eta gizakiaren askatasuna, burujabetasuna eta identitatea defendatzen du. Azken batean, Hannah Arendtek existentzialismoaren alorrean kokatzen den pentsamendua askatasuna, burujabetasuna eta politika arteko lotura azpimarratzen du, pertsonaren bizimodua eta identitatea eragiten duten faktoreetan oinarrituta.

Vita Activaren Esparruak: Publikoa, Pribatua eta Soziala

Hannah Arendtek "Vita Activa" liburuan gizakiak duen ekintza eta parte hartze modu desberdinak aztertu zituen, eta horien artean pribatua, publikoa eta soziala bere ikuspegitik azpimarratu zituen.

• Pribatua: Arendtek pribatuaren aldeko jarrera sakon bat hartu zuen. Pribatua gizakiaren zentroa da, eta bertan pertsonaren sentimenduak, familia, eta intimoak kokatzen dira. Pribatuak indibidualitatea bultzatzen du, pertsonaren identitatearen oinarri izanik.
• Publikoa: Publikoak, kolektiboa eta gizarte osoa interesatzen ditu. Hemen politika eta herri-lanak kokatzen dira. Arendtek publikoaren aldeko garrantzia azpimarratu zuen, gizakiak besteen artean erlazioak eraikitzen dituzten tokia dela esanez. Politika, publikoan gertaera kolektiboak sortzen dituen esparrua da.
• Soziala: Arendtek sozialaren inguruko ikuspegia ere hartu zuen. Soziala gizakiak elkartzen dituen hizkuntza eta praktikak aztertzen ditu, eta hori gizartearen inguruan gertatzen den eta gizakiak elkartzea sustatzen duen eremua da. Gizakiak elkartzeak sortzen duen potentziala eta konplikazioak aztertzen ditu.

Hannah Arendtek hiru esparru hauek ez zituen independenteak ikusten, baizik eta elkarrekin loturik agertzen zituzten. Pertsona baten bizi-laginak eta eragina pribatuan hasi eta, horien bidez, publikoan eta, azkenik, sozialean eragina izan dezakeela defendatzen zuen.

Giza Bizitzaren Baldintzaileak: Landu, Fabrikatu, Ekin

Hannah Arendt-en ikuspegitik, giza bizitzaren baldintzaileak landu, fabrikatu, eta ekin dira.

• Landu: Arendt-ek gizakiak naturaren mundutik at, bere ingurutik hartzen du. Landu egiten duzun bidean, bere ingurua ulertzeko eta haren arteko harremanak bultzatzeko gaitasuna duzu.
• Fabrikatu: Fabrikatzea gizakiak produktuak sortzen dituen erakunde eta sistema guztien bidez egiten da. Arendt-ek, fabrikazioa giza identitatearen bazterketaren arrastoa dela zalantzan jartzen du, izan ere, gizakiak berak eta bere ingurua fabrikatzearen eremuan desberdinak diren gauzak dira.
• Ekin: Arendt-ek "ekin" terminoa erabiltzen du giza bizitzaren baldintzaile gisa. Ekin egiteak ekintza eta parte-hartzea suposatzen du, baina ez mugatuta fabrikazioaren edo produktibitatearen mundura. Ekin egiteak politika, kultura, eta gizartearen osotasunarekin lotuta dago, pertsonak beren ingurua aldatzen duten eta gizartearen garapena bultzatzen duten jarduerak dira.

Eichmann Jerusalemen eta Gizakiaren Banalitatea

Hannah Arendt-ek, giza bizitzaren baldintzaileak baliatzen dituzten ereduak eraikitzeko, naturaren, industria eta ekintzaaren arteko harremanak aztertzen ditu. Bere ikuspegia, giza identitatea eta gizartearen hazkundearen arteko konexioa eta tentsioak azaltzen ditu. Hannah Arendt-ek, Adolf Eichmann naziekiko judiziar izan zuen prozesua analizatzen duen liburuan, "Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil" (1963), bere ikuspegitik giza malgutasunaren inguruko hausnarketa sakona egiten du. Arendt-ek, Eichmann prozesuan ikusitako gizakiaren itxurazko banalitatea argi-markatzen du, hau da, Eichmann-ek nazien erasoan hartutako partea justifikatzeko eta defendatzeko egindako jarrera errektifikatzailea. Arendt-ek aldarrikatzen du naziekiko kideek egindako aktoak ez zirela beharrezko iraunkortasuna edo nortasuna falta ematen, baizik eta nolabait gizaki arrazional batzuen esperientzia eta jarrera ordinarioak erabiliz egin direla. Eichmann-ek, hainbat ekintza bortitz eta jazarleak egiten zituen arren, berak bera bakarrik ez zuen asmoz egindakoak izan, nazien estatu-makinen zereginekin bat egiten zuen pertsona txikia izanik. Berez, Arendt-ek, gizaki arrazional batzuen erreprodukzioan dagoen banalitate hau azaltzen du, non akto txikien normaltasunaren bidez, gizakiak arrazionalizatzen duen erasoa ezinbesteko egiaztapen gisa bereganatzen baita.

Totalitarismoa

Subjektuak herritar gisa dituen eskubide eta askotasunaren garapena ukatzeko oinarrien gainean eraikitako gobernu-moduak. Totalitarismoak sinesmen aniztasuna inplikatzen duen giza ekintza sinesmen bakar batekin ordezkatzen du: ideologia totalitarioak adierazten duena. Izuaren bidez, zeina bere egiazko zerizana baita, naturaren legea eta historiaren legea betearazten ditu.

Gaitz Absolutua

Totalitarismoaren garapenak gizarte-bizitzan duen ondorioa. Adibide paradigmatikoa nazien sarraski-eremuak ziren.

Lana

Gizakiaren ekintza ingurunearekin elkarreraginean, espeziearen biziraupenari eta ugalketari begira. Bizitza biologikoaren egoera dagokio.

Gaizkiaren Hutsalkeria

Arrazoi mendurik gabe burututako gaizkia izendatzen duen eta gaitz absolutuaren posibilitatea ahalbidetzen duen kontzeptua.

Giza-Natura

Arendtek, sortzetiko eta zalantza ezina den giza natura baten existentzia ukatzen du. Aitzitik, giza izaeraren jarduerak existentziaren funtsezkotzat aurkezten ditu.

Ilustrazioa

Gizakia bere loturetatik askatzea, arrazioaren erabilera autonomoa, askea eta kritikoaren bitartez.

Eremu magnetikoa: B=mu0·I/2·π·d(T)/ Indar magnetikoa: F=q·v·B·sinα(N)/ Indar zentripetua: Fm=m·v^2/R/ indarra (korrontea): F= I·l·B·sinα/ korronte paraleloaren indarra: F/l=mu0·I1·I2/2·π·d/ fluxu magnetikoa: Φ=B·S·n·cosα (wb)/ indar elektroeragile induzitua: ε=-ΔΦ/Δt edo -dΦ/dt (v)/ potentzial diferentzia: ε=B·l·v/ korronte induzituaren intentsitatea: I=ε/R edo Δq/Δt(A)/ Eremu elektriko induzitua: E=v·B