Guía da Seguridade Social: Estrutura, Réximes e Trámites

Que é a Seguridade Social?

A Seguridade Social garante protección ás persoas e ás súas familias en situacións de necesidade, proporcionando asistencia sanitaria e prestacións económicas en casos como incapacidade, maternidade, paternidade, xubilación ou desemprego, entre outros. Réxese polos principios de universalidade, solidariedade, equidade e unidade de caixa.

Niveis de Aplicación

Nivel Non Contributivo

• Non require cotización previa.
• Inclúe prestacións sanitarias, pensións non contributivas, subsidio de maternidade, protección familiar, nivel asistencial de desemprego e servizos sociais.
• Finánciase cos Orzamentos Xerais do Estado.

Nivel Contributivo

• Require actividade produtiva e cotización á Seguridade Social.
• Inclúe traballadores por conta allea, autónomos, socios de cooperativas, estudantes e funcionarios públicos.
• Finánciase coas cotizacións de traballadores e empresarios.

Nivel Complementario

• É voluntario e de contratación libre.
• Inclúe seguros médicos privados, fondos de pensións e outros sistemas de previsión social complementaria.

Estrutura Administrativa da Seguridade Social

Entidades Xestoras

• INSS (Instituto Nacional da Seguridade Social): Recoñecemento, xestión e control das prestacións económicas en xeral.
• ISM (Instituto Social da Mariña): Recoñecemento, xestión e control das prestacións económicas para traballadores do mar.
• IMSERSO (Instituto de Maiores e Servizos Sociais): Xestión de servizos sociais para persoas maiores e en situación de dependencia.
• Servizos Públicos de Emprego (SEPE e Autonómicos): Xestión das prestacións de desemprego e fomento do emprego.
• TGSS (Tesouraría Xeral da Seguridade Social): Xestión económica do sistema, incluíndo afiliación, altas, baixas, recadación e ordenación de pagamentos.

Entidades Colaboradoras

• Mutuas Colaboradoras coa Seguridade Social: Asociacións de empresarios que colaboran na xestión de continxencias profesionais (accidentes de traballo e enfermidades profesionais) e comúns (incapacidade temporal).
• Empresas: Colaboran obrigatoriamente na recadación das cotas dos traballadores e no pagamento dalgunhas prestacións económicas, como a incapacidade temporal.

Réximes da Seguridade Social

Réxime Xeral

Inclúe a maioría dos traballadores por conta allea da industria, agrarios e servizos.

Traballadores excluídos (exemplos):

• Traballos familiares (salvo demostración de condición de asalariado).
• Servizos amigables, benévolos ou de boa veciñanza.
• Actividades que dean lugar á inclusión nalgún Réxime Especial.

Réximes Especiais

• Traballadores do Mar: Para actividades marítimo-pesqueiras.
• Traballadores Autónomos (RETA): Para traballadores que realizan actividades económicas por conta propia a título lucrativo sen contrato de traballo.
• Minería do Carbón.
• Seguro Escolar: Para estudantes menores de 28 anos matriculados oficialmente en determinados estudos.

Pluriemprego e Pluriactividade

• Pluriemprego: Situación do traballador por conta allea que presta servizos a dous ou máis empresarios distintos dentro do mesmo réxime da Seguridade Social.
• Pluriactividade: Situación do traballador cuxas actividades dean lugar á alta obrigatoria en dous ou máis réximes distintos da Seguridade Social (por exemplo, traballador por conta allea e autónomo simultaneamente).

Trámites Principais coa Seguridade Social

Inscrición da Empresa

Os empresarios deben inscribir a empresa na TGSS antes de iniciar a actividade, utilizando o modelo TA.6.

• A inscrición é única e válida para todo o territorio do Estado.
• Documentación necesaria (pode variar): DNI/NIE do titular, proposta de entidade aseguradora (Mutua ou INSS/ISM), alta no Imposto de Actividades Económicas (IAE), e escritura de constitución se é persoa xurídica.
• As variacións de datos e o cesamento da actividade deben comunicarse no prazo de tres días naturais (modelo TA.7).

Afiliación dos Traballadores

A afiliación é obrigatoria e única para toda a vida do traballador. Mediante este acto, a TGSS asigna ao traballador o seu número da Seguridade Social (NUSS).

• Debe solicitarse antes de comezar a actividade laboral, cun prazo máximo de sesenta días naturais de antelación (modelo TA.1).
• Pode ser realizada polo empresario (obriga principal), o traballador (se o empresario non o fai) ou de oficio pola TGSS.

Altas, Baixas e Variacións de Datos (TA.2/S)

O empresario debe comunicar as altas, baixas e variacións de datos dos seus traballadores (modelo TA.2/S).

• As altas deben presentarse antes do inicio da prestación laboral (ata sesenta días naturais antes).
• As baixas e modificacións de datos deben presentarse no prazo de tres días naturais seguintes ao cesamento ou á variación.
• Os xustificantes destas comunicacións deben conservarse por un período mínimo de catro anos.

Comunicación: O Sistema RED

Que é o Sistema RED?

O sistema RED (Remisión Electrónica de Documentos) é un servizo ofrecido pola TGSS para o intercambio telemático de información e documentos entre as empresas/autorizados e as entidades da Seguridade Social.

Obrigatoriedade do Sistema RED

É obrigatorio para:

• Todas as empresas encadradas no Réxime Xeral (independentemente do número de traballadores).
• Empresas doutros réximes con traballadores ao seu cargo.
• Traballadores autónomos (obrigatorio para trámites como altas, baixas, cotización, etc.).

Vantaxes do Sistema RED

• Eliminación de xestións administrativas en papel e desprazamentos.
• Conexión directa co Ficheiro Xeral de Afiliación e servizos de cotización.
• Dispoñibilidade para transmitir información 24 horas ao día, 7 días á semana.
• Resposta case inmediata da TGSS.
• Os documentos transmitidos telematicamente teñen plena validez legal.
• Mínima dotación informática necesaria.
• Posibilidade de impresión de documentos con validez legal.
• Garantía de seguridade e privacidade mediante o uso do Certificado Dixital ou sistema Cl@ve.

Requisitos de Acceso ao Sistema RED

• Dispoñer dun medio de autenticación válido (Certificado dixital, DNI electrónico ou Cl@ve).
• Solicitar unha autorización á TGSS (normalmente a través do formulario FR101 se se actúa como autorizado RED).

Servizos do Sistema RED

• Cotización: Confección e obtención da Relación Nominal de Traballadores (RNT), xeración do Recibo de Liquidación de Cotizacións (RLC).
• Ingreso de Cotas: Xestión da domiciliación en conta ou obtención de documento para pagamento electrónico.
• Afiliación: Xestión de altas, baixas, variacións de datos, consultas e peticións de informes.
• Partes Médicos de Incapacidade Temporal: Remisión telemática dos partes de baixa médica, alta e confirmación.
• Consulta de Mensaxes: Acceso ás comunicacións e notificacións emitidas pola TGSS.

Modalidades do Sistema RED

• RED Internet: Permite realizar todas as xestións a través da Sede Electrónica da Seguridade Social ou utilizando software de nóminas adaptado.
• RED Directo: Servizo en liña pensado para empresas ou autónomos con poucos traballadores, que permite realizar xestións de afiliación e cotización directamente na web, en tempo real.

A Inspección de Traballo e Seguridade Social

Funcións e Facultades

É o órgano administrativo encargado de vixiar e controlar o cumprimento das normas laborais e de Seguridade Social. Depende funcionalmente do Ministerio de Traballo e Economía Social e organicamente das Consellerías competentes en materia de traballo das Comunidades Autónomas (naquelas con competencias transferidas).

A función inspectora realízase por Inspectores de Traballo e Seguridade Social e Subinspectores Laborais, que teñen carácter de autoridade pública.

Están facultados para entrar libremente e sen previo aviso en calquera centro de traballo, solicitar información, examinar documentación e realizar as probas ou comprobacións necesarias para verificar o cumprimento da normativa.

Accións dos Inspectores

Tras as súas actuacións, poden:

• Realizar advertencias e requirimentos.
• Esixir a adopción de medidas para corrixir incumprimentos.
• Iniciar procedementos sancionadores mediante actas de infracción.
• Levantar actas de liquidación de cotas á Seguridade Social.
• Propoñer recargas nas prestacións por falta de medidas de seguridade e hixiene.
• Promover demandas de oficio ante a xurisdición social.
• Propoñer altas de oficio de traballadores na Seguridade Social.
• Ordenar a paralización inmediata dos traballos en caso de risco grave e inminente.

Motivos de Actuación

A Inspección actúa por:

• Iniciativa propia, segundo plans e campañas.
• Orde dos seus superiores xerárquicos.
• Petición razoada doutros órganos administrativos ou xudiciais.
• Denuncias formuladas por calquera persoa que teña coñecemento de posibles infraccións á normativa laboral ou de Seguridade Social.