Greziako Arte Klasikoa: Arkitektura eta Eskultura

Greziako Arte Klasikoa

Arkitektura

• Mendebaldeko arkitekturan garrantzia handia: Greziako arkitekturak, ordena eta harmoniari esker, Mendebaldeko arkitektura estiloaren oinarria ezarri zuen.
• Edertasuna eta harmonia: Greziarrentzat, edertasuna oreka eta simetria bidez lortzen zen. Ordenaren eta proportzioen erabilera garrantzitsua zen, haien printzipioen arabera egindako arkitektura gizakiaren eta naturaren arteko harmonia lortzeko bidea zelako.
• Gizakiaren neurrira egindako arkitektura: Greziako eraikinak gizakiaren proportzioei egokitzen zitzaizkien.
• Ezaugarriak:
  • Arkitrabe sistema: Arkitektura arkitrabeduna da; hau da, greziarrek ez zuten arkua erabiltzen. Zutabeek arkitrabe bat eusten zuten, eta horren gainean frontoi triangeluarra zegoen.
  • Materialak: Bi material nagusi erabiltzen zituzten: harria eta marmola. Marmola preziatuagoa zen, eta eraikin nagusietan erabiltzen zen.
  • Orden arkitektonikoak: Doriar eta joniar ordenak oinarrizkoak dira Greziako arkitekturan. Doriar ordena sinple eta sendoa da; zutabeak kanalik gabeak dira eta oinarririk gabeak. Joniar ordenak zutabe estilatuagoak eta apaingarri gehiago ditu, hala nola kapitel bolutadunak.
• Kanon klasikoaren arabera eraikitako tenpluak:
  • Greziar tenpluak oinplano klasikoaren arabera eraikitzen ziren. Tenplu bakoitzak bere oinplanoa eta zutabe kopurua zituen, eta horren arabera izena hartzen zuen.
  • Adibideak: Atenaseko Akropolia. Eraikin nagusiak:
    • Partenoia: Atenea jainkosari eskainitako tenplua. Arkitektoak: Iktinos eta Kalikrates.
      • Ezaugarriak: Tenplua oktastiloa da (8 zutabe aurrealdean) eta peripteroa (zutabeek inguratua). Bi atari ditu (anfiprostiloa), naos bikoitza eta opistodomo bat (alde atzealdean, sakristia modukoa).
      • Entasia: Zutabeen enborraren erdialdean, desitxuratze optikoa saihesteko, perimetro handiagoa du.
      • Estiloen nahasketa: Doriar tenplua da nagusiki, baina elementu joniarrak ere baditu, hala nola opistodomoko zutabeak eta barruko frisoa.
      • Dekorazioa: Frontoia eta frisoa mitologia grekoaren irudiekin apainduta daude, eta elementu asko polikromatuta daude (koloreztatuta).
    • Propileoak: Akropolirako sarrera, arkitektura monumentala erakusteko diseinatua.
    • Erekteion: Mnesikles arkitektoak diseinatua; konposizio konplexua du eta maila desberdinetan banatuta dago. Hexastiloa da (6 zutabe aurrealdean), eta atari ezagun bat du, non emakume irudiak (karatideak) zutabe gisa erabilita dauden.

Eskultura

Greziako eskultura hiru garaitan banatzen da, konplexutasunean aurrera egiten dutenak:

1. Garai arkaikoa (K.a. 700-500):

   • Testuingurua: Demokraziaren lehen urratsak eta merkatarien gorakada; eskultura sinple eta zurrunak nagusi dira.
   • Ezaugarriak:
     • Eskulturak: Kuros (mutil gazte biluziak) eta Kore (neska gazte biluziak) eskulturak egiten zituzten. Eskultura hauek Egiptoko irudien antza dute, zurruntasun handia eta simetria dutelako.
     • Mugimendu falta: Hanka bat aurreratuta, mugimendu apur bat adierazten saiatzen dira, baina, oro har, estatikoak dira.
     • Anatomia: Anatomia errealista lantzen hasi ziren, eta eskultoreek gorputzaren xehetasunak ulertu behar zituzten.
     • Aurpegiko espresioa: Aurpegiek adierazpen gutxi izaten dute, serioak eta estatikoak dira.

2. Garai klasikoa:

   • Garai zorrotza (K.a. 500-450):
     • Merkatarien balioak eta naturalismoa: Merkatarien balioak zabaltzen hasi ziren, eta eskulturak gero eta naturalistagoak bihurtu ziren.
     • Ezaugarriak: Aurreko zurruntasuna eta geometrizazioa alde batera utzi ziren; mugimendua kontrapostoa erabiliz adierazten da. Honek gorputzaren pisua hanka batean jartzea suposatzen du.
     • Adibideak: Artemisiongo Poseidon eta Pitagoras Rhegyongoaren eskultura.
   • I. Klasizismoa (Periklesen garaia, K.a. 450-404):
     • Polikletoren kanona: Eskultoreek gorputza proportzio harmoniatsu batean irudikatzeko neurriak jarraitu zituzten; adibidez, gorputza 7 buru tamainako altuera izatea eta gorputzeko atal bakoitzak proportzio bat izatea.
     • Adibideak:
       • Diskoboloa (Miron): Diskoa jaurtitzen ari den atleta biluzi baten eskultura. Mugimendu deigarria eta anatomia xehetasun handiz landua du.
       • Doriforoa (Polikleto): Kontrapostoa duen gazte bat, orekaz eta gorputz gihartsu baina harmoniatsuz irudikatuta.
   • II. Klasizismoa (K.a. 404-323):
     • Ezaugarriak: Peloponesoko gerrarekin hasi eta Alexandro Handiaren heriotzarekin bukatzen da. Gorputzak sentsualagoak eta dinamikoagoak dira.
     • Autoreak: Lisipo eta Praxiteles.
     • Adibideak:
       • Hermes Dionisosekin (Praxiteles): Hermes eta Dionisos jainkoaren arteko elkarrizketa ageri da. Gorputzak S forma estilizatu bat eratzen dute (Praxitelesen kurba).

3. Garai helenistikoa (K.a. 323 - K.o. I. mendean):

   • Testuingurua: Alexandro Handiaren heriotzaren ondoren, Grezia eta Asia arteko harremanak eta kultura aberastea eman ziren.
   • Ezaugarriak: Eskulturak dinamikoagoak eta adierazkorragoak dira, eta sentsualitatea eta mugimendua azpimarratzen dituzte.
   • Adibideak:
     • Samotraziako Garaipena: Emakume hegoduna, itsasontzi baten brankan dagoena. Arropa bustiaren teknika erabiltzen da, mugimendua eta dinamismoa emateko.
     • Miloko Venus: Afroditaren irudia, gorputza luzatuta eta kontrapostoa erabiltzen. Aurpegi adierazkorra eta irudi sentsuala du.
     • Laokoonte eta bere semeak: Greziar mitologia kontatzen duen eskultura. Konposizio oso dinamikoa da, sufrimendua adierazten duten aurpegi espresiboekin.