Gertaera istorikoak erdi aroan

Berpizkundea

XV eta XVI. Mendeetako mugimentu soziokulturala da. Errenazumenduan agertuzen artistak kulturaren arlo gustiak ukitu nahi izan zituen: arkitektura, eskultura, pintura, literatura eta musika. Florentzian hasi eta Europatik hedatu.

Teozentrismoa

Jainkoa unibertsoko zentroa dela eta dena zuzentzen duen ekartzen duen pentsamendu korronte bat da. Hau IV mendetik XV. Menderarte Europan. Normalean hilobiaz haraindikoari bizitza lurtarrera baino garrantzia gehiago ematen dio. Teozentrismoa amaitu eta antropozentrismoa hasi.

Atropozentrismoa

Gizakia munduko elementu zentrala baieztatu eta oinarritzat hartzen duen ikuspuntu filosofiko bat da. Europan, XVI. Mendetik gaur egun harte. Antropozentrismoaren sustraiak judaismoan eta kristautasunean daude.

geozentrismoa:
Teoria geozentrismoa
Lurra Unibertsoko erdia. Dagoela defendatzen duen teoria da. Horren arabera Eguzkiak eta beztelako zeruko gorputzek Lurraren inguruan egiten dute bira. Hau Europan, ka. V-VI. Mendetik XVI. Menderarte.

Heliozentrismoa

Eredu astronomiko bat da. Eredu honen arabera, Eguzkia geldirik dago eta unibertsoaren erdian kokatuta. Eta lurra eta beste planeta guztiak Eguzkiaren Inguruan biraka dabiltza. Hau Europan XVI. Mendetik gaur egun harte.

Puntu erdiko arkua:

zirkunferentzia erdi baten itxura duen arkua da. Elementu arkitektoniko bat da. Hau Europan, Erdi Aroan sortu zen baina berpizkundean errekuperatu. Kanoi gangaren elementu nagusia da.

Kanoi ganga

Eliza erromanikoetan ohiko zen elementu arkitektonikoa da. Erdi puntuko arkuen lerrokatzeaz sortzen da. Batez ere espazio luzeak estaltzeko erabili. Hau Europan, Erdi Aroan sortu zen baina berpizkundean errekuperatu. Kanoi gangaren elementu nagusia da.

Kupula semiesferikoa:

Elementu arkitektonikoa. Esfera erdi forma duen estalki bat da. Hau Europan, Erdi Aroan sortu zen baina berpizkundean errekuperatu. Kanoi gangaren elementu nagusia da.

Errealismoa

XIX. Mendearen erdialdeko mugimendu artistikoa izan zen. Artista errealisten asmoa da errealitatea sakonean aztertzeaeta fideltasunez islatzea. Hau Europan.

Idealismoa

XIX. Mendearen erdialdeko mugimendu artistikoa izan zen. Errealitatea baino politago/ederrago izatea. Beti idealizatu. Errealismoaren kontrakoa da. Hau Europan.

profanoa=zibila: Arte estilo bat da, teknika bat, erlijiosoa ez den guztia. Koadroan paisai bat irudikatzea adibidez. XV.

Mendean

Europan.

Humanismoa

Humanismoa gizakia eta giza balioak gainontzeko guztien gainetik jartzen dituen jarrera filosofikoa da. Europan XIV. Mendearen erdialdean sortu, Italian konkretuki. XV eta XVI mendeetan zehar Europatik hedatu.  Hezkuntza eredu horrek heldulekua Antzinako Greziakoeta Antzinako Erromako hizkuntzan eta literaturan zuen.

Gutenberg

Asmatzaile bat izan zen. Inprimaketaren teknologia landu zuen, eta tinta garatu. Inprenta asmatu zuen, horri esker: liburuak merketu ziren, ideiak atera eta gende gehiagok erosi zituen. XV. Mendean bizi izan zen.

Pentsamendu zientifikoa:

Arrazonamendu era bat da. XV. Mendean garatu zen, berpizkundean, Europan. Ez da oinarritzen ezandakoetan, esperimentatu, frogatu eta baieztatzen du.

Akademia

Jakintsuen batzarra non estabaidatzen ziren gai ezberdinak. Han ikasketa humanistikoak hedatu ziren eta testu eta egile klasikoak aztertzen zituzten. Hau Europan XVI. Mendean.

Mezenas

Mezenas hitza berpiskundean erabiltzen zen, baliabiderik ez zuten artista gazteak bere babespean hartzen zituen pertsona dirudunari erreferentzia egiteko, honela, XIV. Mendeko Europan arteen aurrerapena babeztuz, gaur egun harte.

Olio pintura

Pigmentu eta oliozosatutako nahastea darabilen margolaritza teknika da. Teknikaren hastapenetan linazi-olioa erabiltzen zuten. Hau V. Mendean hasi zen eta XV. Mendean berrezkuratu zuten berpizkundean, Europan.

Freskoa

Horma edo sabai igeltsu hezean kare-urez nahastutako koloreak erabiliz egindako pintura da. Freskoan egindako pinturak garbitasun eta argitasun handia ematen dio koloreari. Hau, Europan V. Mendean sortu baina XV. Mendean berrezkuratu berpizkundean.

Prespektiba

Margozteko teknika bat. Sakontasuna hemateko pinturari. Hau XV. Mendean sortu Europan. 

Indulgentzia

Dokumentu bat da, pekatuak barkatzeko. Paper batzuk ordaindu eta pekatuak barkatu. Diru horrekin San Pedro eliza basilikoa egin kristautasunean, XVII. Mendean desagertu. 

Lutero: Martin Lutero XV. Mendean jaio. Elizaren gehiegikerien aurka idatzi zituen 95 testek guztiz bizkortu zuten erreforma protestantearen etorrera. Erreforma protestem hartean mugimentua sortu. XVI. Mendean hil.

Luteroren tesia

Martin Luterok idatzi zuen liburu bat da. Hor 95 tesi esaten ditu. Pentsamentua, elizari egindako kritikena. Europa, VI. Mendean. Tesian Luterok kristoren damutazioa.