Geologiaren Oinarriak: Lurra, Paisaiak eta Denbora Geologikoa

Lurraren Egitura eta Erliebea

Lurraren Geruzak

Gure planeta hiru geruza zentrokidetan dago egituratuta: lurrazala, mantua eta nukleoa.

Litosfera

Litosfera goi-mantuaren kanpoaldeko zatia da, lurrazalera sendo lotuta dagoena. Multzo zurruna osatzen dute biek.

Erliebearen Aldaketak

Erliebea barneko eta kanpoko prozesu geologikoen bidez aldatzen da.

Paisaia eta Erliebearen Definizioak

Paisaia

Paisaia ingurua begiratzen dugunean ikusten dugun guztia da. Natura-ingurunearen osagai fisiko eta biologikoen eta giza jatorriko osagaien arteko elkarreraginaren emaitza da.

Erliebea

Erliebea lurraren gainazalaren itxura da, elementu biotikoak alde batera utzita.

Haitzuloen Sorkuntza eta Modelatze Karstikoa

Azido Karbonikoaren Papera

Carlsbad haitzuloa eta beste batzuk kareharria azidoaren bidez disolbatuta sortu ziren. Baina, nola sortu zen azido hori? Eta nola sortzen dira normalean haitzuloak?

Azido hori azido karbonikoa da (H₂CO₃). Azido hau oso ahula da, baina gai da urte askoren ondoren lurraren gainazalean dagoen kareharria disolbatzeko.

Honela sortzen da azido karbonikoa:

• Euri-urak atmosferan dagoen CO₂-rekin erreakzionatzen duenean:

CO₂ + H₂O H₂CO₃

Kareharrietan osagai ugariena karbonato kaltzikoa da, buztin pixka bat ere egoten da. Karbonato kaltzikoak azido karbonikoarekin erreakzionatzen du eta bikarbonato kaltzikoa sortzen da, uretan disolbagarria dena:

CaCO₃ + H₂CO₃ (CO₃H)₂Ca

Haitzuloen Sorkuntza Modelatze Karstikoan

Haitzuloak modelatze karstikoan sortzen dira, azido karbonikoak pixkanaka karbonato kaltzikoarekin erreakzionatzen duenean, bikarbonato kaltzikoa sortuz, uretan disolbagarria dena.

Hau da, azido karbonikoak kareharrian meteorizazio kimikoa eragiten duenean, eta honen ondoren prozesu hauek gertatzen direnean: garraioa, higadura eta sedimentazioa.

Denbora Geologikoa

• Zein abiaduratan burutzen dira prozesu geologikoak? Milioika urtetan.
• Zenbat denbora behar da mendi bat sortzeko? Kasu gehienetan ehun milioi urte inguru.
• Noiz hasi zen sortzen Ozeano Atlantikoaren hondoa? Orain dela 200 milioi urte.
• Zein da denbora-unitate geologian? Milioi urtean.

Modelatze Karstikoa: Definizioa eta Sorkuntza

Zer da modelatze karstikoa? Nola sortzen da?

Kareharri asko dagoen toki handi eta zabaletan eratzen diren egitura berezien multzoa da.

Honela sortzen da: euri-uraren eraginez kareharria pixkanaka disolbatu egiten da eta egitura bereziak eratzen dira, adibidez, kobazuloak, estalaktitak eta estalagmitak.

Estalaktitak eta Estalagmitak: Nola Sortzen Dira?

Ikusi al duzu inoiz haitzuloren bat? Zer izan dute sabaian eta lurrean sortzen diren zutabe itxurako egiturek? Nola sortzen dira?

Bai. Sabaian estalaktitak eta lurrean estalagmitak. Modelatze karstikoan dagoen bikarbonato kaltzikoak CO₂ eta ura galtzen dituenean (bero asko egiten duenean), ez du uretan disolbatuta jarraitzen. Orduan, karbonato kaltzikoa eratzen da, honek prezipitatu egiten du eta egitura gogor horiek sortzen dira.

Agente Geologikoak eta Klima

Zer dira agente geologikoak? Ba al dago loturarik klimaren eta agente geologikoen jardunaren artean?

Lurraren gainazalean dauden harrian meteorizazioaz askatzen diren materialak garraiatzen dituzte. Bai, klimaren arabera, toki bakoitzean agente geologiko bat da nagusi.

Geologiaren Beste Kontzeptu Garrantzitsu Batzuk

• Zer da arro sedimentarioa? Lurraren gainazaleko eremu zabalak dira, altuera baxukoak, eta beraietan sedimentuak metatzen dira.
• Zenbat urte ditu Lurrak? Eta Eguzki-sistemak? Eguzki-sistemaren adina 4.600 milioi urtekoa dela uste da. Lurraren adina, berriz, 4.470 milioi urtekoa dela uste da.
• Higidura egiten al dute kontinenteek ala orain dauden tokietan izan dira beti? Bai, kontinenteek higidura egiten dute.

Prozesu Geologikoak eta Erliebearen Berdintzea

Gogoan al duzu zer prozesu egiten duten agente geologikoek eta zer ondorio dituzten erliebean?

Agente geologikoek meteorizazioa, higadura, garraioa eta sedimentazioa prozesuak egiten dituzte. Hauen eraginez kanpoko prozesu geologikoak gertatzen dira, eta horien ondorioz erliebea berdintzen da.