Geografia eta Meteorologia Hiztegia

Klima

Leku jakin batean duen batez besteko egoera da. Gutxienez hogeita hamar urteko behaketak behar dira. Klima aztertzen duen zientziari Klimatologia deritzo.

Eguraldia

Atmosferak une eta leku jakin batean duen egoera da. Meteorologia da eguraldia aztertzen duen zientzia.

Eguraldi Mota

Penintsulan eta Balear Uharteetan honako hauek dira eguraldi mota ohikoenak:

• Neguan, eguraldi antizikloniko hotz eta lehorra izaten da nagusi (antizikloi termikoak eta antizikloi polar atlantikoak).
• Udan, eguraldi antizikloniko lehor eta beroa izaten da nagusi (Azoreetako antizikloiaren eraginez).
• Udazkenean eta udaberrian, eguraldi aldakorra da.

Kanarietan, eguraldia egonkorra izaten da, Alisio-eguraldi ere deitua.

Ekintza Guneak (Antizikloia eta Depresioa)

Presio atmosferikoa aireak gainazal-unitate baten gainean eragiten duen pisua da. Milibarretan (mbar) neurtzen da barometroaren bidez. Eguraldi-mapetan presio bereko puntuak lotzen dituzten isobara izeneko lerroen bidez irudikatzen da. Isobarak launaka irudikatzen dira, eta presio normala 1016 mbar-ekoa da. Bi motatako ekintza-zentroak daude:

• Antizikloiak: goi-presioko eremuak, 1016 mbar-etik gorakoak.
• Depresioak: behe-presioko eremuak, 1016 mbar-etik beherakoak.

Haizea erlojuaren orratzen aurkako noranzkoan biratzen da.

Aire Masa

Aire-zatiak dira, tenperatura, hezetasun eta presio ezaugarri jakin batzuk dituztenak. Latitudea kontuan hartuta, Espainiara hiru aire-masa mota iristen dira:

• Aire artiko hotzak
• Aire polar hotzak
• Aire bero tropikalak

Jet Stream (Zorrotada-korrontea)

Jet stream edo zorrotada-korrontea haize indartsua da, egitura tubularra du eta mendebalde-ekialde norabidean mugitzen da bederatzi eta hamaika kilometro bitarteko garaieran, poloko tropopausaren eta tropikoko tropopausaren artean. Zorrotada-korronteak behe-presioak eta goi-presio tropikalak bereizten ditu. Gainazaleko eguraldiaren eragilea da.

Foehn Efektua

Kontraste klimatikoak eragiten ditu. Aire-masa batek mendi batekin topo egitean, gora egiten du haizealdeko mendi-hegaletik eta aire-masa horrek duen ur-lurruna hoztu eta kondentsatu egiten da, prezipitazioak eraginez. Gailurra igaro ondoren, airea behera egiten du eta berotu egiten da; horrek giroa lehortzen du eta tenperatura igo egiten da.

Intsolazioa

Lurraren gainazalak jasotako eguzki-erradiazioaren kantitatea da. Espainiak 2.000 eguzki-ordu baino gehiago ditu urtean, baina alde handiak daude bazter batetik bestera. Adibidez, Euskadin intsolazio gutxi eta Kanaria Uharteetan asko.

Litologia

Arrokei ezaugarriak aztertzen dituen geologiaren adar bat da.

Sumendia

Lurraren edo beste planeta nahiz satelite baten gainazalean dagoen berezko irekidura edo arraildura da, barrualdean dauden solidoak edo jariakariak (gasak, lurruna, laba, errautsak) ateratzen uzten duena.

Albufera

Ur gazi edo apur bat gazia da, itsasotik mingain edo harea-kordoi batez banatua, baina itsasoarekin puntu batez edo gehiagoz komunikatuta dagoena.

Izotzaldia

Airearen tenperatura 0ºC-tik jaistean gertatzen dira izotzaldiak. Bi motatakoak izan daitezke:

• Irradiazio-izozteak: gau oskarbi, lurra hoztu eta hotz horrek airea hoztean gertatzen direnak.
• Adbekzio-izozteak: aire-masa hotz handi batek eragindakoak.

Prezipitazioa

Hodeietatik Lurraren gainazalera bai likido modura eta bai solido modura erortzen den ura da. Plubiometroa da erabiltzen dugun tresna, eta unitateak milimetroak dira. Isohieta lerroen bidez irudikatzen da prezipitazio-maila.

Gandua

Fenomeno meteorologiko bat da, atmosferan partikula oso txikiak (hautsa, errautsak, buztina edo esekitako harea) garraiatzen dituena eta ikusmena murrizten du laino arinaren eraginez.

Alisioa

Alisioak edo ekialdeko haizeak haize iraunkorrak dira, bereziki behe-atmosferakoak, antizikloi subtropikal batetik eskualde ekuatorialetara jotzen dutenak.

Gaussen Indizea

Indize xerotermikoa da, klima intertropikal eta epelen barruan, hilabete lehorren eta hilabete euritsuen prezipitazioen arteko mugak zehazteko balio duen formula sinple bat: 2T ≥ P. Tenperaturaren bikoitza hilabetean egindako prezipitazio kopurua baino handiagoa edo berdina bada, idortasuna egongo litzateke hilabete horretan.

Paisaia

Natura-ingurunearen osagai fisiko eta biologikoen eta giza jatorriko osagaien arteko elkarreraginaren emaitza da.

Unitate Morfoestrukturala

Egitura Lurraren barnealdetik datozen mugimendu tektonikoen emaitza da. Hauek lurrazaleko lekualdatzeak, uholdeak eta leherketak sortzen dituzte, eta erliebearen oinarrizko xedea sortzen dute.

Mendigune Zaharra

Egitura Lurraren barnealdetik datozen mugimendu tektonikoen emaitza da. Hauek lurrazaleko lekualdatzeak, uholdeak eta leherketak sortzen dituzte, eta erliebearen oinarrizko xedea sortzen dute.

Tolesdura Mendikatea

Aro Tertziarioko Alpetar Orogenian sortutako mendi-goraguneak dira, Era Sekundarioan edo Mesozoikoan itsasoak jalkitako sedimentua oinarri hartuta eratuak. Aldapa handiak eta forma malkartsuak dituzte.

Arro Sedimentarioa

Era Tertziarioan eratutako eremu hondoratuak dira; gero, buztinezko eta kareharrizko sedimentuekin bete zirenak. Gaur egun egitura horizontalak dira.

Padura

Padura kostaldeko eremu gazi eta zingiratsua da, itsasgora denean ur gaziz blaitua eta landare-komunitate berezien euskarri izan ohi dena.

Paramo

Paramo bat belardi eta lauz osatutako lur-eremu handi bat da, altuera jakin batean kokatua, askotan 1.000 m-tik gorakoa.

Modelatu Karstikoa

Higaduraren ondorioz erliebeak kareharrian hartzen duen forma da.

Zirku Glaziarra

Zirku glaziarra bere arrora edo metaketa zirkura mugatzen den glaziar mota bat da. Apenas du glaziar mihirik eta ablazio-eremu murriztua du izotz gutxiagatik.