Geografia eta Geomorfologia Kontzeptuak

Autonomia Erkidegoa

1978ko Espainiako Konstituzioaren arabera, Espainiako lurralde-antolaketa bat duen autogobernu-erregimena gauzatzen den probintzia bakarreko edo probintzia anitzeko eskualdea da. Legegintza-autonomia, Justizia Auzitegia eta betearazle-ahalmenak dituena, eta bere ordezkarien bitartez bere burua administratzeko ahalmena duena. Probintzia eta udalerrietan banatzen dira, probintzia-buru diputazio edo aldundiak izanik.

Sestra-Kurbak

Mapa topografiko batean erliebea adierazteko altuera berean dauden tokiak elkartzeko erabiltzen diren sepia koloreko marrak dira. Zenbat eta elkarrengandik hurbilago egon, orduan eta malda handiagoa.

Latitudea

Lurreko puntu bat kokatzen laguntzen duen erreferentzia espaziala edo koordenatu geografikoa da. Lurrazaleko puntu batetik ekuatorera dagoen angelu-distantzia adierazten du. Iparrekoa edo hegoaldekoa izan daiteke.

Longitudea

Lurreko puntu bat kokatzen laguntzen duen erreferentzia espaziala edo koordenatu geografikoa da. Lurrazaleko puntu batetik Greenwich meridiano nagusira dagoen angelu-distantzia adierazten du. Ekialdekoa edo mendebaldekoa izan daiteke.

Mapa

Lurreko gainazalaren edo bertako zati baten irudikapen grafiko laua da. Mapak egiteko proiekzio-sistema, neurria murrizten duen eskala eta errealitatea modu sinpleagoan irudikatzeko ikur, kolore eta sinbolo batzuk behar dira.

Mapa mota nagusiak:

• Topografikoak
• Gaikakoak

Kartografia

Mapak lantzea, diseinatzea eta egitea helburu duten azterketak eta jarduera guztiak gauzatzeaz arduratzen den zientzia da.

Topografia

Lurraren irudikapen grafikoa eta hori egiteko prozedura ikertzeaz arduratzen den zientzia da. Lur-eremu txikien neurketa eta deskribapen grafikoa egiten denean erabiltzen da; lur-eremua handia denean, geodesia izena ematen zaio azterketari. Hiru dimentsiotako koordenatu-sistema erabiltzen da, puntuak erreferentzia baten arabera kokatzeko.

Erliebea

Lurrazalak dituen ezaugarri geomorfologikoen multzoa da, hau da, lurrazalaren formen multzoa. Lurrazalak hartzen duen forma barruko indarrek sortutako egitura geologikoaren eta kanpoko eragileek egindako modelaketaren ondorioa da. Aztertzen duen zientzia geomorfologia da.

Antiklinala eta Sinklinala

Estratuak tolestuta daudenean, erliebe jurasikoa eman dezaketen mendikate gazteetan sortzen diren egiturak dira. Tolestura ganbilak Antiklinalak dira, eta ahurrak Sinklinalak. Txandakatuta sortzen dira.

Antiklinalak uraren higaduraren ondorioz sortzen dira. Higadura horrekin, lurreko estratuak kentzen joaten dira, horrela antiklinala sortuz, eta hasierako harana sinklinal bihurtuz.

Erliebe alderantzikatu deritzo sinklinal bat bi antiklinalen artean dagoenean.

Meseta

Penintsulako erliebe-unitate nagusia da. Antzinako zokalo paleozoikoa barne hartzen du, eta kanpoaldeko zein barnealdeko mendikateek mugatzen dute. Penintsulako goi-ordokia da, Espainiako erdialdean dagoena eta ia lurralde osoa hartzen duena.

Paleozoikoko Mendigune Hesperikoan du jatorria. Higaduraren ondorioz ordoki bihurtu zen, batez beste 600 metroko altuera duena.

Modelatu Karstikoa

Eskuarki kareharriz osatutako eskualdeetan eratzen diren forma berezien multzoa da, urak disolbatzearen ondorioz sortuak. Adibideak:

• Dolinak
• Estalaktitak
• Estalagmitak
• Leizeak
• Lapiazak

Higaduraren ondorioz eratzen den erliebe edo paisaia mota bat da.

Dolina

Kareharrizko erliebe-formazioa da. Ura gelditzen den lekuetan sortutako barrunbe handiak dira.

Lapiaz

Trenkada zorrotzez bereizitako ildaxka sakon eta zulo irregularrez osatutako forma karstikoa da. Kareharriaren pitzaduretan ura sartu eta disolbatzearen ondorioz sortutako ildo-sarea da.

Mendia

Inguruko lurretatik nabarmenki goratzen den lur-zatia da, bakartua edo beste batzuekin (mendilerroa, mendikateak) elkartuta egon daitekeena.