Geografia Fisikoko Oinarrizko Kontzeptuak eta Definizioak

Geomorfologia eta Erliebe Formak

1. Unitate Morfoestrukturala

   Erliebearen formak eta barne antolaketa dira.

2. Mendigune Zaharra / Mazizo Zaharra

   Aro Tertziarioan altxatutako mendiak dira, zokalo baten blokeak berriro altxatzearen ondorioz sortuak. Material paleozoikoak dituzte. Gaur egun, mendigune horiek itxura biribilduak eta tontor lauak dituzte, higadura handia jasan dutelako. Penintsulan, Mendikate Zentrala, Toledoko Mendiak, Galiziako Mendigunea eta Kantauriar Mendikatearen mendebaldeko zatia mendigune zaharrak dira.

3. Mendikate Tolestuak (Alpetar Orogenia)

   Aro Tertziarioko Alpetar Orogenian sortutako goraguneak dira, Aro Sekundarioan itsasoak metatutako material sedimentarioekin sortutakoak. Gaur egun, aldapa handiak eta forma malkartsuak dituzte, gazteak direnez higadurak oraindik ez baititu leundu.

4. Arro Sedimentarioak edo Sakonuneak

   Aro Tertziarioan sortutako hondoratutako inguruak dira, eta sedimentuz bete zirenak, batez ere buztinez eta kareharriz. Gaur egun, erliebe horizontalak edo apur bat inklinatuak dira, orogenesiek ez baitute eraginik izan.

5. Erliebe Karstikoa

   Harri nagusia kareharria da. Harri hori gogorra da, baina pitzadurak sortuz apurtzen da eta urarekin erraz disolbatzen da. Erliebe konplexua sortzen du: erliebe karstikoa. Forma tipikoak hauek dira:

   • Lapiazak
   • Dolinak
   • Kobazuloak
   • Leizeak

Klimatologia eta Atmosfera

6. Klima

   Leku bateko atmosferaren batez besteko egoera da.

7. Eguraldia

   Atmosferaren egoera leku eta une jakin batean.

8. Eguraldi Motak

   Altuerako eta lurrazaleko zirkulazio atmosferikoen eraginez, urte osoan zehar gertatzen diren egoera atmosferikoen segida dira.

9. Ekintza Guneak (Antizikloia eta Depresioa/Borrasca)

   Ekintza gune termikoak airea hoztearen edo berotzearen eraginez sortzen dira:

   • Antizikloi termikoa: Aire masa bat hozten denean sortzen da. Aire hotzak pisu handiagoa du, behera egiten du eta goi presioa eragiten du.
   • Depresio termikoa (Borrasca): Airea berotzen denean sortzen da. Aire beroak pisu txikiagoa du, gora egiten du eta behe presioa eragiten du.

10. Aire Masa

    Tenperatura, hezetasun eta presio ezaugarri jakinak dituzten aire atalak dira.

Hidrologia eta Baliabideak

11. Arro Hidrografikoa

    Lurralde zati bat da, eta bertako urak ibai nagusi batera eta horren ibaiadarretara iristen dira.

12. Ibai-Erregimena

    Ibai baten emariak urtaroen arabera duen aldaketa da. Prezipitazioen banaketaren eta elur-prezipitazioaren garrantziaren araberakoa da.

13. Landaredi Potentziala

    Faktore fisikoek (klima, erliebea eta lurzoruak) eragindako landaretza da. Hau da, bertako faktore fisikoen eraginez sortzen den landaredia.

14. Baliabide Naturalak

    Izaki bizidunei arlo ezberdinetan laguntzen dieten naturako elementuak dira. Adibidez, zuhaitzek oxigenoa ematen dute. Baliabide naturalak gizartearen ongizateari modu zuzenean (adibidez, mineralak, elikagaiak) edo zeharka (adibidez, zerbitzuak) laguntzeagatik dira baliotsuak.

15. Arrisku Naturala

    Ondorio katastrofikoak eragin ditzaketelako, gizakien bizitzari edo ongizateari mehatxu egiten dioten ingurumen ezaugarriak dira.