O Galego na Democracia: Avances e Desafíos

Marco Legal do Galego

Coa democracia nace un novo marco legal grazas ao que se amplían os usos do galego e se elabora a norma estándar. A nova situación lexíslase nos seguintes textos:

Constitución Española (1978)

Establece, no seu artigo 3, o castelán como lingua oficial do Estado e a cooficialidade de linguas nas comunidades con linguas de seu, se así o decretan os seus estatutos de autonomía.

Estatuto de Autonomía (1981)

No seu artigo 5, establece que a lingua propia de Galicia é o galego e é cooficial co castelán. Tamén se di que os poderes públicos garantirán o uso normal do galego e potenciarán o seu emprego, e que ninguén poderá ser discriminado por razóns de lingua.

Lei de Normalización Lingüística (1983)

Recolle as bases do proceso de normalización, desenvolve os dereitos lingüísticos e regula o uso oficial do galego nas diferentes administracións e servizos (Xunta, Parlamento, concellos, medios de comunicación, ensino).

Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (2004)

Constituído por 445 medidas para potenciar o galego.

(As leis agochan un desequilibrio a favor do castelán, única lingua para a que se establece o dereito de usala e o deber de coñecela).

Situación Actual do Galego

Na etapa democrática acadáronse avances significativos na normalización do galego, presente en ámbitos antes impensables e mellor valorado que en épocas anteriores. Con todo, seguen existindo prexuízos e unha situación de diglosia, cun claro desequilibrio a favor do castelán. Analizamos a súa presenza nos principais sectores:

Administración

• A Xunta e o Parlamento están case normalizados na escrita e no uso oral dos altos cargos (aínda que ultimamente se está a producir un retroceso).
• Avance significativo na Administración municipal, cunha progresiva galeguización nas últimas décadas.
• A Administración de Xustiza é reticente (cando non hostil) ao uso do galego (a presenza do galego nos xulgados é do 3 %).

Ensino

Implantouse o ensino da lingua galega nos niveis non universitarios desde principios dos 80, tamén como lingua oficial da administración educativa. En 2007 entra en vigor un decreto que establece que o galego debe ser lingua vehicular doutras materias como mínimo no 50 % (nunca se chegou a cumprir, sobre todo no ensino privado e en moitos centros públicos). O Decreto do Plurilingüismo de 2010 reduciuno a un máximo do 30 %.

Universidade

As tres universidades declaran nos seus estatutos o galego como lingua propia; úsana de maneira exclusiva como lingua escrita, como lingua oral nos órganos de goberno e como lingua pública. A docencia en lingua galega é maioritaria nalgunhas facultades, mentres que noutras ten unha presenza escasa.

Medios de Comunicación

O dominio do castelán é absoluto: desapareceron os poucos xornais que había en galego, nos audiovisuais e na rede a presenza do galego tamén é minoritaria: fronte á Radio Galega e a TVG (1985) hai unha esmagadora presenza de emisoras e canles en castelán; é máis esperanzador o uso do galego na internet, con presenza de portais e xornais dixitais.

Sectores Económicos e Empresariais

Predomina o castelán.

Igrexa

Desempeñou un papel histórico de castelanización e segue allea ao uso do galego.

Perda de Falantes

Estes avances nos diferentes sectores non compensan o aspecto máis negativo: a perda de falantes, especialmente entre a xente máis nova, arrastrada polo proceso de urbanización (sobre todo nas vilas medias e mesmo no ámbito rural), polo predominio do castelán nos medios de comunicación, pola feble política normalizadora do ensino e pola perda da transmisión xeracional da lingua.

Características Lingüísticas

En 1982, o ILG e a RAG publican Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, aprobadas e aceptadas como oficiais pola Xunta de Galicia. Esta normativa tivo reaccións en contra por parte do reintegracionismo, defensores dun maior achegamento ao portugués. Entre estas dúas tendencias existe unha intermedia, a de mínimos reintegracionistas, que pretenden un achegamento progresivo ao portugués especialmente no léxico. A solución a este enfrontamento chegou coa modificación das normas en 2003, introducindo cambios que serviron de achegamento, especialmente no que se refire a buscar a referencia no portugués para os termos científicos e técnicos. Complétase con diversas gramáticas e dicionarios (dicionarios da RAG, Xerais, Galaxia, Ir Indo...).