Fundamentos de Literatura e Lingua Galega: Narrativa, Fonética, Dialectos e Autores Clave

Elementos da Narrativa: Autor e Narrador

Autor e Narrador: Conceptos Clave

Autor: persoa de carne e óso.

Narrador: ente ficticio, un produto de creación literaria, ao igual que os personaxes.

• Narrador externo: situado fóra da diéxese.
• Narrador interno: situado dentro da diéxese, tamén é un personaxe.

Tipos de Narrador

Segundo a Persoa Gramatical

• Primeira Persoa: o narrador é un personaxe da historia.
  • Narrador protagonista: a historia é contada polo personaxe ao que lle suceden os acontecementos.
  • Narrador testemuña: a historia é contada por un personaxe secundario.
• Terceira Persoa: o narrador está situado fóra da diéxese.
  • Narrador omnisciente: goza dun punto de vista sen limitacións.
  • Narrador obxectivo: actúa coma se fose unha cámara cinematográfica.
• Segunda Persoa: a voz narradora diríxese a un "ti" ou "nós", dialogando e buscando a súa complicidade.

Notas Adicionais ou Exercicios

1. oaoaooaooaoaoaoaaaaaaoaaaaooo

3. Exemplos (posiblemente de concordancia ou uso de artigos/adxectivos):

• a / romana
• románica
• os / nutritivos
• o / moito
• unha

5. Lista de adxectivos (maioritariamente temporais):

• frecuente
• temperán
• inusual
• matutino
• recente
• ulterior
• efémero
• sempiterno

Fonética e Fonoloxía do Galego

Punto de Articulación dos Sons Consoánticos

• Bilabiais: os labios xúntanse e impiden a saída do aire (ex: /p/, /b/, /m/).
• Dentais: a punta da lingua toca os dentes superiores (ex: /t/, /d/ nalgunhas variedades).
• Labiodentais: os dentes superiores tocan o labio inferior (ex: /f/).
• Interdentais: a punta da lingua sitúase entre os dentes (ex: /θ/, o "z" ou "c" ante "e,i" no galego non seseante).
• Alveolares: a punta da lingua toca os alvéolos dos dentes superiores (ex: /s/, /n/, /l/, /ɾ/, /r/).
• Palatais: a lingua apóiase na parte superior do padal (ex: /ʃ/ ("x"), /ɲ/ ("ñ"), /ʎ/ ("ll"), /tʃ/ ("ch")).
• Velares: a parte posterior da lingua apóiase no veo do padal (ex: /k/, /g/, /ŋ/).

Modo de Articulación dos Sons Consoánticos

• Oclusivas: interrómpese a saída do aire e despois o aire sae bruscamente (ex: /p/, /t/, /k/, /b/, /d/, /g/).
• Fricativas: o aire sae rozando por unha estreita canle formada polos órganos articuladores (ex: /f/, /θ/, /s/, /ʃ/).
• Africadas: prodúcese unha articulación oclusiva seguida inmediatamente dunha fricativa (ex: /tʃ/).
• Nasais: o aire sae polo nariz ao estar o veo do padal baixado (ex: /m/, /n/, /ɲ/, /ŋ/).
• Líquidas:
  • Laterais: o aire vence o atranco central dos órganos e sae polos lados da cavidade bucal (ex: /l/, /ʎ/).
  • Vibrantes: o aire sae de maneira intermitente debido a unha ou varias vibracións da punta da lingua (ex: /ɾ/, /r/).

Vibración das Cordas Vocais

• Sonoras: as cordas vocais vibran durante a produción do son.
• Xordas: as cordas vocais non vibran durante a produción do son.

O N Velar ([ŋ])

O son nasal velar ([ŋ]) en galego é relevante nas seguintes posicións:

• Posición intervocálica (ex: unha ['uŋa]).
• Posición final de sílaba ou palabra (ex: can [kaŋ], un [uŋ]).

Nota sobre a pronuncia alveolar: O texto orixinal tamén inclúe a afirmación "...pronúnciase como alveolar" en relación con este tema. Esta frase pode referirse a contextos específicos de variación fonética ou dialectal onde o fonema nasal /n/ se realiza como alveolar [n] (en lugar da esperada velarización nalgunhas posicións para o grafema 'n'), ou a unha comparación xeral coa articulación alveolar do /n/ noutras posicións onde non hai velarización.

Bloques Lingüísticos do Galego: Variedades Dialectais

Principais bloques dialectais do galego e as súas características distintivas:

Bloque Occidental

• Presenza de gheada (pronuncia de /g/ como [h] ou [x]).
• Presenza de seseo implosivo (neutralización de /s/ e /θ/ en posición final de sílaba a favor dun son sibilante) e/ou seseo explosivo (neutralización de /s/ e /θ/ en posición inicial de sílaba ou palabra a favor dun son sibilante).
• Ditongo -oi- (ex: noite, leite).
• Plural en -ns para palabras rematadas en -n (ex: cans, camións).
• Terminación -án (ex: irmán, can).
• Pronome persoal de segunda persoa singular: ti.
• Formas verbais características na 2ª persoa do singular do pretérito de indicativo: colleches, foches.

Bloque Central

• Presenza de gheada (en gran parte da área).
• Ausencia de seseo (mantense a distinción entre /s/ e /θ/).
• Ditongo -oi-.
• Plural en -s para palabras rematadas en -n (ex: cas, camiós).
• Terminación -ao/-á (ex: irmao, ca).
• Pronomes persoais de segunda persoa singular: ti (predominante) / tu (nalgunhas zonas de transición).
• Formas verbais características na 2ª persoa do singular do pretérito de indicativo: colliches, fuches.

Bloque Oriental

• Ausencia de gheada.
• Ausencia de seseo.
• Ditongo -ui- ou monotongación en -u- (ex: cousa > cuisa/cusa; leite > luite/lute).
• Plural en -is para palabras rematadas en -n (ex: canis, camionis).
• Terminación -ao/-á.
• Pronome persoal de segunda persoa singular: tu.
• Outras características morfolóxicas específicas, como o uso de desinencias en -is (ex: nos plurais nominais xa mencionados, ou en certas formas verbais como a 2ª persoa do plural do pretérito: collistis, fostis).

Exemplos de Identificación Dialectal

Análise de palabras segundo as características dos bloques lingüísticos (baseado nas notas do documento orixinal):

1. viño: Identificado como pertencente ao Bloque Central polas seguintes características atribuídas no texto orixinal:
   • Sen seseo.
   • Sen gheada. (Nota: A descrición xeral do Bloque Central inclúe gheada en gran parte da súa área. Esta análise particular pode referirse a unha variante específica dentro do bloque central que careza de gheada, ou a unha simplificación).
   • Sen o ditongo -ui-, senón co ditongo -oi-.
2. casteláns: Identificado como pertencente ao Bloque Oriental polas seguintes características atribuídas no texto orixinal:
   • Uso do ditongo -ui-. (Nota: O texto orixinal engade entre parénteses "(moi)" despois de "uso ditongo -ui-". A palabra "moi" contén o ditongo -oi-, non -ui-. Isto podería ser un erro na anotación orixinal, unha indicación de que "moi" é unha excepción á regra do ditongo -ui- no bloque oriental, ou unha anotación máis complexa que non se aclara completamente. A característica xeral do bloque oriental é o ditongo -ui-, como en cousa > cuisa).
   • Sen gheada.
   • Uso do plural en -is (ex: casteláns podería realizarse como casteláis ou similar).
   • Sen seseo.
3. antes: Identificado como pertencente ao Bloque Occidental polas seguintes características atribuídas no texto orixinal:
   • Con seseo.
   • Con gheada.
   • Uso do ditongo -oi- (o exemplo dado é moi).

Figuras Relevantes da Literatura Galega

Vicente Risco (1884-1963)

Un dos intelectuais máis destacados da Xeración Nós. Algunhas das súas obras importantes:

• O porco de pé: Considerada a súa obra máis emblemática. É unha sátira aguda contra a burguesía da época, representando a súa vulgaridade e materialismo.
• Do caso que lle aconteceu ao doutor Alveiros: Narración de carácter humorístico na que o protagonista establece contacto co mundo dos mortos.
• O lobo da xente e Trabe de ouro e Trabe de alquitrán: Coleccións de narracións breves que exploran temas mitolóxicos e populares galegos.

Ramón Otero Pedrayo (1888-1976)

Figura central da Xeración Nós e patriarca das letras galegas. Algunhas das súas obras narrativas e ensaísticas:

• Os camiños da vida: A súa primeira novela, que reflicte os cambios sociais e culturais en Galicia durante o século XIX.
• Arredor de si: Novela autobiográfica e xeracional que retrata a evolución ideolóxica da Xeración Nós e dá conta da conversión do protagonista (e do propio autor) ao galeguismo.
• A romaría de Xelmírez (no texto orixinal figura como A romaría): Novela de ambientación medieval. O texto orixinal sinala que é a única da súa produción que non fai referencia directa a Galicia no seu tema central.

Obras Dramáticas de Otero Pedrayo

Tamén cultivou o xénero dramático, con pezas como:

• A lagarada
• O desengano do priorio