Frankismoaren Bilakaera (1959-1975): Krisia eta Oposizioa

1. Krisiaren Hasiera (1956-1959)

1953an nazioarteko onarpena lortu arren, barne krisia hasi zen frankismoan. Krisi ekonomikoaz gain, arazoak unibertsitatean ere agertu ziren. Ministro aldaketek Ruiz-Giménez eta beste hainbat frankismotik urrundu zituzten. Falangeak eragina galdu zuen, eta 1958ko Mugimenduaren Lege berriak printzipio zaharrak baztertu zituen. Opus Deik garrantzia irabazi zuen gobernu berrian. Egonkortze Planak politika ekonomikoa aldatu eta hazkunde handia ekarri zuen.

2. 60ko Hamarkada

Gobernu burokratiko eta autoritarioa ezarri zen, inmobilismo politikoarekin eta garapen ekonomikoari lehentasuna emanez. Oposizioak indarra galdu eta berreskuratu zuen, eta Francoren zahartzaroak oinordeko bilaketa ekarri zuen. 1962ko meatzaritza grebak gobernu krisia eragin zuen. Carrero Blanco botere gune bilakatu zen. Manuel Fraga Iribarneren sarrerak frankismoaren zatiketa areagotu zuen. Teknokratek Mugimendua desegin eta Juan Karlos oinorde izendatzen saiatu ziren. 1965ean, Francok gobernua aldatu zuen “oreka formula” erabiliz. Prentsaren Lege berriak aurretiko zentsura kendu zuen, eta askatasun erlijiosoaren legea onartu zen. Francok Carrero Blanco presidenteorde izendatu zuen.

3. Oposizioa eta Barne Gatazkak

“Desarrollismoak” gizarte gatazkak ekarri zituen, batez ere Madril, Katalunia, Asturias eta Euskal Herrian. Langileen mobilizazioek sindikatu klandestinoen (CCOO, UGT, USO, ELA) hazkundea bultzatu zuten. Ikasleak sindikatuetan antolatu ziren. 1964tik aurrera, Eliza Katolikoan aldaketak izan ziren: Kontzilio Vaticano II eta Espainiako Elizaren goi-karguen aldaketa. Oinarrizko apaizen artean ere aldaketa handiak izan ziren, batez ere Euskal Herrian eta Katalunian. Franco zahartu ahala, bere laguntzaileen eraginpean geratu zen. 1969an, Juan Karlos oinorde aurkeztu zuen. Erregimenaren estankamendua, Elizaren eta Unibertsitatearen oposizioa, eta oposizioaren sendotzea arazo nagusiak izan ziren.

4. Azken Urteetako Arazoak

• Matesako eskandalua: Matesa, Espainiako lehen multinazionala, finantza eskandalu batean nahastu zen. Gobernuko kideen aurkako susmoek egoera larritu zuten. Mugimendukoek Opus Deikoei, eta hauek Fragari leporatu zioten errua.
• Carrero Blanco: Francorengan eragin handia zuen eta erregimena eskuinerago eraman nahi zuen. 1973an ETAk erail zuen. Arias Navarro gobernuburu berria izendatu zuten, gobernu zibil batekin, Opus Deiko kiderik gabe.
• Arias Navarro: Erreformak iragarri arren, Puig Antich exekutatu zuten. Añoveros apezpikuak erregimenaren aurkako homilia gogorra eman zuen. Arias Navarrok Tejedor Mugimenduko ministro izendatu zuen, baina istripu batean hil zen.
• Azken hilabeteak: 1975eko irailean, 5 pertsona (3 FRAPekoak eta 2 ETAkoak) exekutatu zituzten. Marokok Sahara espainiola okupatzeko Ibilbide Berdea antolatu zuen. Zapalkuntza politikoa eta isolamendua areagotu ziren. Urrian, Franco gaixotu eta hil zen.

5. Oposizioa

Unibertsitateko gatazkek bilakaera politikoa eragin zuten. Euskal nazionalismo erradikalak ekintza armatua mantendu zuen. 1962ko Asturiasko meatzaritzako grebak “somen” ordainketa eskatzeko izan ziren, baina kaleratzeak ekarri zituzten. Udazkenean greba berriak izan ziren. Alderdi politikoak, intelektualak eta unibertsitatea borrokara batu ziren. PC isolatuta zegoen, eta zatiketak ugariak ziren. Tendentzia berri eta irekiago bat agertu zen, aniztasun demokratikoa onartzen zuena. PSOEren barnean ere gatazkak izan ziren. Barneko sozialistak berrantolatzen hasi ziren, baina atxiloketak ugariak izan ziren. Errepublikanoek eragina galdu zuten. 1962an, Espainiak EBn sartzeko eskaera egin zuen. Espainiako indar politiko gehienak (PC izan ezik) Municheko Kongresuan bildu ziren. Erakunde demokratikoak sortzea, gizabanako eskubideak errespetatzea, Espainiako herrien onarpena, askatasun sindikala eta alderdi politiko libreak adostu zituzten. 1975ean, frankismoak errepresioa gogortu zuen. Uztailaren 29an, Espainiako Batzorde Demokratikoa sortu zen. Kanpoan geratutakoek (PSOE, USE, MC, Alderdi Karlista) Plataforma de Convergencia Democrática sortu zuten. Urrian akordioa lortu eta “Platajunta” sortu zuten. Katalunian, alderdi politiko propioak sortu ziren.

6. Kanpo Politika

AEB eta Elizarekin itunak sinatu ondoren, frankismoak beste norabide bat hartu zuen kanpo politikan. Iberoamerikarekin eta Mundu arabiarrarekin harremanak sendotu nahi zituen. 1970ean, lehentasunezko itun bat negoziatzen hasi zen. Itunak bi aldeentzako onurak ekarri zituen. Arazo nagusiak izaera politikoa eta arazo ekonomikoak izan ziren. Espainiak De Gaulleren Frantziara hurbiltzea bilatu zuen. Hala ere, AEBekin ituna berritu zuen, eta geroago herrialde komunistekin ere harremanak izan zituen.

7. Politika Ekonomikoa

Autarkiaren politika porrot bat izan zen, zor publikoa handituz. Gobernuak ekonomia egonkortzeko neurriak hartu zituen: pesetaren debaluazioa, funtzionarioen soldaten izoztea, zergen erreforma, etab. Egonkortze Planarekin garapen ekonomikoaren hamarkada hasi zen: ekonomia ireki zen, kanpoko kapitala sartu zen, nekazaritza exodoa gertatu zen, eta turismoa handitu zen. 1962an, Banku Mundialak Espainiako ekonomiari buruzko txosten bat egin zuen, planifikazioa eta interbentzionismoa baztertzeko gomendioekin. “Desarrollismoak” gizartea aldatu eta benetako klase ertaina sortu zuen. Nekazaritza erabat aldatu zen: exodoa, langabeziaren jaitsiera, eta minifundismoaren konponketa. INI industrializazio prozesuan sartu zen, baina planifikazio falta egon zen. Industria kimikoak eta ontzigintzak hazkunde handia izan zuten, baita automobilgintzak eta etxetresna elektrikoen industriak ere.

7.1 Petrolioaren Krisia

1973ko krisiak “desarrollismoaren” ahuleziak agerian utzi zituen: energiaren menpekotasuna, industria ahula, sektore publiko handiegia eta ez-eraginkorra, eta enpresen zor handia.