Frankismoaren Azken Etapa: Garapen Ekonomikoa eta Krisia (1960-1975)

1. Garapeneko Espainia (1960-1969): "Desarrollismoa"

Egonkortze Planaren osteko atzeraldia gaindituta, Espainia herrialde azpigaratu izatetik munduko hamargarren industria-potentzia izatera igaro zen. Espainia munduko ekonomian sartzeak produktu nazionala haztea eta enplegua hobetzea ekarri zuen. Desarrollismoaren garaia izan zen. Gobernuko ministro teknokratek, Opus Deiko kide zirenek, lau urteko hiru Garapen Plan burutu zituzten.

Garapen ekonomikoaren finantzaketa

Inbertsioak eta inportazioak finantzatzeko dibisak iturri hauetatik lortu ziren:

• Turismotik lortutako diru-sarrerak.
• Emigranteek bidalitako aurrezkiak. Esan beharra dago, gainera, milioi bat langile espainiarrek emigratu zutela, Frantziara eta Alemaniara bereziki.
• Atzerriko kapitalaren inbertsioak, beharrezko lehengaiak erostea erraztu baitzuen.

Sektore nagusiak

Oinarrizko industria kontsumo-industria baino gehiago hazi zen. Hazkunderik handiena industria kimikoan, metalurgian eta mekanikoan izan zen. Baina garapen-sektorerik ikusgarriena automobilgintzarena izan zen; izan ere, espainiarrak kotxea modu masiboan erabiltzen hasi ziren. Gero eta ongizate handiagoarekin, etxetresna elektrikoen sektorea ere hedatu zen. Bestalde, industrializazioa sustatzeko, ekipo-ondasunen eta teknologiaren inportazio handia egin behar izan zen.

2. Aldaketa sozialak eta kulturalak

Desoreka geografiko eta sozialak

Espainiak desoreka handiak zituen. Probintzien arteko bizi-mailari zegokionez, alde nabarmenak zeuden:

• Bizi-maila handienekoak: Gipuzkoa, Bizkaia, Bartzelona eta Madril.
• Bizi-maila txikienekoak: Badajoz, Jaén, Cáceres eta Granada.

Ondoren, industrialde berriak sortu ziren Valladolid, Vigo, Zaragoza edo Burgosen.

Nekazari-exodoa

Lau milioi pertsona inguruk beren herriak utzi eta Europara, Espainiako eskualde aberatsetara edo probintzietako hiriburuetara joan ziren. Horrela, hirien eta herrien arteko desoreka indartu zen eta biztanleriaren banaketa irregularra handitu. Horrek txabolismoa eta ingurumen-arazo larriak sortu zituen. Bestalde, errepideen hobekuntzak komunikazioa erraztu zuen, baina sarea erabat modernizatu gabe.

Bizi-mailaren hobekuntza

Turismoaren eta enpresek eskainitako produktuen eraginez, kontsumismoa hedatu zen. Hezkuntzaren garapenari eta soldaten igoerari esker, ongizatean oinarrituriko gizartea sortzen hasi zen. Gizarte Segurantzako Oinarrien Legeak, berriz, pentsioak eta osasun zerbitzuak hedatzea ekarri zuen.

Aldaketak kulturan eta hezkuntzan

Hedabideetan zentsura zorrotza izan zen, eta kulturaren tresna nagusia Televisión Española bihurtu zen, futbolarekin batera. Bestalde, hezkuntza gizarte osora zabaldu zen.

3. Kanpo-harremanak: Gibraltar eta EEE

Estatu Batuekin egindako itunari esker diktadura indartuta, Marokorekiko tirabirak leundu ziren eta Espainiako diplomaziak arrakasta handia lortu zuen. Hala ere, Castiella ministroak mugako murrizketak eta presio ekonomikoak ezarri zizkion Gibraltarri, eta horiek Gibraltarreko biztanleen sentimendu britainiarrak indartu baino ez zuten egin. 1968an, Francok independentzia eman zion Ekuatore Gineari.

Elkarrizketak EEErekin eta Lehentasunezko Akordioa

Europako Ekonomia Erkidegoa (EEE) sortu zenean, Francok taldean sartzeko eskaera egin zuen, baina ez zioten baimenik eman erregimen demokratikoa ez izateagatik. Geroago, Castiella ministroak eskaera formala egin zion EEEri. Europako Parlamentuak uko egin zion berriro, estatu demokratikoek soilik zutela eskubidea aldarrikatuz. Hala ere, 1970ean Lehentasunezko Akordioa sinatu zen. Horren bitartez, Seien Erkidegoaren eta Espainiaren arteko trukeak erraztu ziren, eta EEEk muga-zergen murrizketa handiak egin zizkion Espainiari industria-produktuetan. Akordioa onuragarria izan zen Espainiarentzat, EEErekiko merkataritza-defizita murrizten lagundu baitzuen.

4. Immobilismoa eta oposizioaren indartzea

Erregimenaren immobilismoa eta Prentsaren Legea

Arrakasta ekonomikoen eta nazioarteko laguntzaren aitzakiarekin, erregimenak ez zuen aldaketarik txikiena ere onartu. Zapalkuntza gogortzeaz gain, gizartea neutralizatzen saiatu zen, komunikabideen manipulazio itzelaren bitartez. Ordena Publikoko Auzitegia (TOP) sortu zen prozesu arbitrarioen bidez langileak, profesionalak eta ikasleak beren iritzi politikoengatik epaitzeko. Testuinguru horretan, Fragak, informazioaren askapena iragarri bazuen ere, poliziaren torturak salatu zituzten intelektualen aurka egin zuen.

Oposizio "moderatua"

Erbestean zeuden alderdi errepublikanoak batasun-proiektu baten inguruan biltzen hasi ziren, eta harremanak ezarri zituzten indar monarkikoekin eta kristau-demokratekin.

Langile-mugimendu berria

Lan-munduko gatazkak gero eta handiagoak ziren, batez ere Bartzelonan, Madrilen, Euskadin eta Asturiasen. 1967tik aurrera, langile-mugimenduak greba-askatasunaren eta sindikatuak sortzearen aldeko ekintzak garatu zituen. Lan-hitzarmenen negoziazio kolektiboa lagungarria izan zen ezkutuko sindikatuak (adibidez, Langile Komisioak) hazteko. 1971ko Lege Sindikala, ordea, iruzur hutsa izan zen.

Unibertsitateko oposizioa

Merezimendu intelektualak zituzten irakasleak sartu zirenez, erregimenak Unibertsitatearen kontrola galdu zuen. Gainera, unibertsitate-barrutietan ez zuten SEU (Sindicato Español Universitario) onartzen, eta ikasleen biltzar askeek ordezkatu zuten, gatazkak areagotuz. Ikasleek protesta-ekintzak dibertsifikatu zituzten, eta poliziak campus batzuen okupazio iraunkorra egin zuen.

Mugimendu nazionalistak

Frankismoaren ultranazionalismoaren aurrean, Kataluniako eta Euskadiko mugimendu nazionalistak indarberritu egin ziren, eta kultura-adierazpenak sortu ziren Galizian, Valentzian, Kanarietan eta Andaluzian. Katalunian, oposizio demokratikoak batasun- eta lankidetza-maila handiagoa lortu zuen. Baina diktaduraren arazo nagusia Euskadiko ETA erakundea izan zen; izan ere, borroka armatua aukeratu eta erresistentzia-gaitasun handia erakutsi zuen.

5. Diktaduraren azken krisia (1974-1975)

Arias Navarroren gobernua eta irekitasun-saioa

Franco gaixorik zegoela, Arias Navarroren gobernua 1974ko urtarrilean eratu zen. Opus Deiko kideak eta haien aldekoak gobernutik kanpo geratu ziren. Hasieran, Ariasen gobernuak irekitasunaren aldeko joera erakutsi zuen ("espíritu del 12 de febrero"). Gainera, Ariasek Elizaren aurka egin zuen, eta Frankismoaren historian Elizaren eta Estatuaren arteko gatazkarik gogorrena piztu zen.

Krisi ekonomikoa eta gizartearen haserrea

Egoera gehiago zailtzeko, munduko krisiaren lehen sintomak iritsi ziren, petrolioaren kostuak gora egitearen ondorioz. Langileen grebak eta protestak ohikoak bihurtu ziren probintzia guztietan.

Diktaduraren aurkako aliantzak

Espainiako Alderdi Komunistak (PCE) Genevan egindako ekitaldi batean haustura demokratikoa lortzeko nahia berretsi zuen, indar politiko eta sozialen aliantza handi baten bitartez. Ondoren, Batzorde Demokratikoa (Junta Democrática) sortu zen, zenbait indar politiko bilduta. Batzordeak, 12 puntuko programa baten bidez, Europakoaren antzeko erregimen demokratikoa ezartzea aldarrikatzen zuen. Hurrengo asteetan batzorde demokratikoak eratu ziren Espainiako herri eta lan-sektore askotan, baina PSOEk ez zuen bat egin.

Irekitasunaren porrota eta azken krisia

Arias Navarrok atzera egin behar izan zuen irekitasun-asmoetan, eta Cabanillas Informazioko ministroa kargutik kendu zuen. Ogasuneko ministroak dimisioa aurkeztu zuen, elkartasuna adierazteko. Abenduan Elkarte Politikoen Estatutu berria onetsi zen, baina oso murritza zen. ETAren eta FRAPen (Frente Revolucionario Antifascista y Patriota) ekintza armatuak ugaritu ziren, eta eskuin muturreko taldeak agertu ziren. Horri erantzuteko, Gobernuak zapalkuntza gogortu zuen, terrorismo-delituetan inplikatutakoei heriotza-zigorra ezartzen zien lege-dekretu baten bidez.

Diktadorearen heriotza

Francoren gaixotasunak okerrera egin zuen. Hassan II.ak, erregimenaren amaierako ahultasuna aprobetxatuz, Martxa Berdea antolatu zuen: armarik gabeko milaka marokoar Saharako mugara joan ziren (Espainiak deskolonizatu gabe zeukan azken lurraldea), anexioa behartzeko. Arias Navarroren gobernuak, lurralde horren autodeterminazioaren aldeko konpromisoak baztertuta, lurraldea bertan behera utzi zuen, eta Marokoren eta Mauritaniaren artean banatuta geratu zen. Azkenik, 1975eko azaroaren 20an, Franco hil zen.