Formas de Relevo da Península Ibérica: Orixe, Tipos e Características

Resultan de movementos tectónicos que se orixinan no interior da Terra e dan lugar a levantamentos, afundimentos e desprazamentos da codia terrestre, e da posterior actuación da erosión e da sedimentación. Ambos os procesos están condicionados pola natureza das rochas.

Tipos de Relevo Segundo a Súa Orixe Estrutural

Zócolos

Os zócolos son chairas ou mesetas formadas na Era Primaria ou Paleozoico como resultado do aplanamento pola erosión de cordilleiras xurdidas nesta era. Os materiais paleozoicos son rochas silíceas: granito, lousa, cuarcita e xistos. Son ríxidas e ante novos empuxes oroxénicos fractúranse ou rompen. Na actualidade, os zócolos son relevos horizontais que ocupan extensas áreas na metade occidental da Península.

Macizos Antigos

Os macizos antigos son montañas formadas na Era Terciaria polo novo levantamento dun bloque como consecuencia da oroxénese alpina; son materiais Paleozoicos. Estes macizos presentan cumes suaves e arredondados. Na Península, son macizos antigos as serras interiores da Meseta (Sistema Central e Montes de Toledo), o Macizo Galaico e a parte occidental da cordilleira Cantábrica.

Cordilleiras de Pregamento

As cordilleiras de pregamento son grandes elevacións montañosas que xurdiron na oroxénese da Era Terciaria polo pregamento de materiais sedimentarios calcarios, depositados polo mar na Era Secundaria. Distínguense dous tipos:

• Cordilleiras Intermedias

  Pregamento de materiais depositados nos bordos dos zócolos (Sistema Ibérico e parte oriental da cordilleira Cantábrica).

• Cordilleiras Alpinas

  Pregamento de materiais depositados en xeosinclinais ou fosas mariñas longas e profundas (Pireneos e cordilleiras Béticas). Teñen fortes pendentes e formas escarpadas.

Cuncas Sedimentarias ou Depresións

Zonas afundidas formadas na Era Terciaria e cheas con sedimentos de calcaria, arxila, arenitos e margas. As cuncas sedimentarias son de dous tipos:

• Cuncas Sedimentarias de Meseta

  Formadas polo afundimento dun bloque dun zócalo a causa das presións oroxénicas da Era Terciaria (depresións das mesetas do Douro, Texo e Guadiana).

• Depresións Prealpinas

  Localizadas a ambos os lados das cordilleiras alpinas (depresións do Ebro e do Guadalquivir). As cuncas sedimentarias son relevos horizontais ou suavemente inclinados porque non foron afectados por oroxéneses posteriores.

Tipos de Relevo Segundo a Súa Litoxeografía

España Arxilosa

Depresións do Ebro e do Guadalquivir, sector oriental da submeseta norte, A Mancha e parte das chairas litorais costeiras mediterráneas. Rochas sedimentarias das Eras Terciaria e Cuaternaria. A rocha predominante é a arxila, caracterizada pola súa escasa resistencia; tamén poden aparecer margas ou xesos. Dá lugar a un relevo horizontal. A súa rápida erosión xera dous tipos de relevo: Os ríos abren vales que separan estruturas horizontais orixinando chairas suavemente onduladas: as campiñas. Nas zonas do SE peninsular e zona central do val do Ebro fórmanse cárcavas que, cando teñen un amplo desenvolvemento, dan lugar aos badlands.

España Calcaria

Forma unha Z invertida (ou unha S) entre os Pireneos, Montes Vascos, Sistema Ibérico e Cordilleiras Béticas, ramificándose cara á Cordilleira Cantábrica e o arquipélago Balear. Son sedimentos principalmente do Mesozoico levantados durante a oroxénese alpina. A rocha predominante é a calcaria, aínda que tamén están presentes margas e areíscas. Todas elas son solubles en auga, polo que a súa presenza dá lugar a formas de relevo coñecidas como cársticas. Formas de relevo características son as gargantas ou as fouces, vales estreitos e fondos, as dolinas, poljes, forcas, covas ou simas.

España Silícea

Oeste peninsular (Galicia, Asturias, Sistema Central, Montes de Toledo, Serra Morena), parte dos Pireneos, da Costeira Catalá, do Sistema Ibérico e das Béticas. Os materiais son predominantemente restos dos zócolos Paleozoicos: granito, gneis, as lousas e as cuarcitas. Nas formas de relevo, o granito cando se altera quimicamente e en profundidade coa auga, transfórmase en áreas pardoamarelas. Cando o granito se altera a partir de diaclasas ou fracturas, produce cristas (agullas) e pedregais; se as diaclasas son paralelas, dan lugar a domos e se son perpendiculares, dan lugar a bolas que amontoadas forman berrocais e caos graníticos.

España Volcánica

Arquipélago Canario e algunhas áreas da Península (Olot, Gata, Campo de Calatrava). Os conos volcánicos, as caldeiras, malpaíses, roques e chemineas volcánicas son formas de relevo características.

Conceptos Xeolóxicos Clave

Litosfera

A litosfera é un conxunto máis ou menos ríxido, fragmentado en diversas placas, que forma a superficie sólida do planeta e descansa sobre unha capa plástica, a astenosfera. A litosfera está formada pola codia e unha parte do manto superior terrestre.

Tectónica de Placas

A tectónica de placas é unha teoría que explica a deriva continental e outros fenómenos como a formación de montañas, volcáns e terremotos. Segundo a tectónica de placas, a superficie exterior da Terra, chamada codia, consiste en aproximadamente dez bloques ou placas ríxidas que están en constante movemento. España está no límite sur da placa Eurasiática.

Isohieta

Isohieta: isoliña imaxinaria que une puntos con iguais valores de precipitacións, nun mapa no que se expresen cantidades de precipitación recibida por áreas.

Cunca Fluvial

Cunca fluvial: porción de terreo que drena a un colector principal (río ou lago), limitada por unha liña de cumes ou divisoria de augas – liña desde a que as augas correntes flúen en direccións opostas, e que adoita coincidir cos niveis máis elevados de determinados sistemas montañosos.