Fonología y Movimientos Literarios en la Galicia del Siglo XX

Fonética Galega: Vogais e Consoantes

A continuación, preséntase unha descrición dos principais fonemas vocálicos e consonánticos do galego, xunto coas súas características articulatorias. As abreviaturas "s." refírense a sonora (voiced) e "x." a xorda (voiceless).

Fonemas Vocálicos

• a: Vogal aberta, central, sonora.
• e: Vogal semipechada, palatal, sonora.
• ε: Vogal semiaberta, palatal, sonora.
• i: Vogal pechada, palatal, sonora.
• o: Vogal semipechada, velar, sonora.
• ɔ: Vogal semiaberta, velar, sonora.
• u: Vogal pechada, velar, sonora.

Fonemas Consonánticos

• B: Oclusivo, bilabial, sonora.
• θ (c): Fricativo, interdental, xorda.
• tʃ (ch): Africado, palatal, xorda.
• d: Oclusivo, linguo-dental, sonora.
• f: Fricativo, labio-dental, xorda.
• g: Oclusivo, velar, sonora.
• k: Oclusivo, velar, xorda.
• l: Lateral, alveolar, sonora.
• λ (ll): Lateral, palatal, sonora.
• m: Nasal, bilabial, sonora.
• n: Nasal, alveolar, sonora.
• ŋ (nh): Nasal, velar, sonora.
• ɲ (ñ): Nasal, palatal, sonora.
• p: Oclusivo, bilabial, xorda.
• r: Vibrante múltiple, alveolar, sonora.
• ɾ: Vibrante simple, alveolar, sonora.
• s: Fricativo, alveolar, xorda.
• t: Oclusivo, linguo-dental, xorda.
• ʃ (x): Fricativo, palatal, xorda.

Conceptos Fonolóxicos Clave

• Fonema vocálico/consonántico: Unidade mínima distintiva da lingua que permite diferenciar significados.
• Arquifonema: É o resultado da neutralización de dous ou máis fonemas nunha determinada posición da palabra. Represéntanse en maiúscula.
• A diérese: Sinal gráfico que se utiliza para indicar que unha vogal debe pronunciarse de forma independente, distinguindo así cando unha secuencia de letras forma un dígrafo e cando non.

A Literatura Galega a Comezos do Século XX

Contexto e Primeiras Correntes

A literatura galega a comezos do século XX reproduce unha estética ruralista e costumista. Os temas predominantes eran a vida rural e a intimidade do poeta. Porén, un grupo de autores de arredor de 1870 tomou outro camiño, seguindo a liña formalista iniciada por Pondal e recibindo influencias do modernismo castelán e do saudosismo portugués. Estes autores foron denominados por Méndez Ferrín como a xeración de Antre dous séculos.

Esta literatura destaca pola pouca coherencia nos temas e estilos. Tamén aparece un forte compromiso político co agrarismo nos anos dez.

Autores Destacados da Época

Ramón Cabanillas (1876-1959)

Ramón Cabanillas é unha das figuras máis destacadas pola súa fecundidade literaria, capacidade técnica e dominio métrico, así como pola súa habilidade para adaptarse ás novas tendencias e enriquecelas.

• Primeira etapa (poesía social e anticaciquil): Os seus primeiros libros publicounos na Habana: No desterro (1913) e Vento mareiro (1915). Son textos de clara intención social, que se atopan na liña anticaciquil propia do movemento agrarista. Neles denuncia o sufrimento do labrego e a inxustiza dos foros. Nestes poemarios tamén atopamos outras liñas: a intimista, sentimental e saudosista.
• Segunda etapa (compromiso coas Irmandades): O seguinte libro que publica, Da terra asoballada (1917), mantén as liñas líricas anteriores, pero xa desde unha aproximación aos fundamentos das Irmandades da Fala, coas que participou moi activamente. Nos anos 20, pon a súa obra ao servizo dos seus obxectivos: construír símbolos que se identifiquen cos valores esenciais da nación dun xeito erudito.
• Terceira etapa (mitoloxía e referentes históricos):
  • En 1926 publica Na noite estrelecida, que pretende elaborar unha mitoloxía autóctona a partir da materia de Bretaña.
  • No mesmo ano, e de inspiración modernista, aparece O Mariscal, na que trata de crear referentes históricos sobre os que basear o concepto de nación que defendían as Irmandades.
  • A rosa de cen follas (1927) é un poemario de temática amorosa e intimista, onde se percibe a presenza do saudosismo.
• Última etapa: Xa na última etapa da súa vida publica Da miña zanfona (1954) e Samos (1958). Na primeira segue a tendencia pesimista e na segunda describe a vida no mosteiro desde unha postura idealizadora.

Manuel Antonio Noriega Varela (1864-1947)

Noriega Varela ten dous momentos diferenciados na súa obra:

• Primeiro momento: Representado por Montañesas, é unha poesía descritiva que segue os modelos decimonónicos, unha lírica caracterizada polo realismo costumista e a aproximación á poesía cívica.
• Segundo momento: Representado por Do ermo (1920), caracterizado pola contemplación da natureza. Utiliza un ton íntimo e emotivo. Esta vocación paisaxística fixo que fose coñecido como "o poeta da montaña".

As Vangardas e as Novas Xeracións Literarias

O Fenómeno das Vangardas

Nas primeiras décadas do século XX, sucedéronse iniciativas artísticas que pretenderon unha profunda renovación estética e unha redefinición do concepto da arte. É o que se denominou co nome de vangardas e as súas manifestacións: os ismos. Cada unha delas era moi particular, pero compartían trazos comúns como:

• O antisentimentalismo.
• A tendencia á deshumanización.
• A concepción da absoluta autonomía da arte.

A Xeración Nós e a Xeración do 25

Neste momento, nos anos 20, a Xeración Nós tratou de construír os fundamentos do nacionalismo galego para prestixiar a literatura en galego. Procuraron europeizala, modernizala e intelectualizala. Para iso, empregaron medios como a propia revista Nós.

Ao abeiro desta tendencia, xorde a nova Xeración do 25, que é vangardista ou novecentista. Existiu un proxecto galeguista co obxectivo de crear unha arte autóctona. Buscouse a innovación, pero sen romper radicalmente co anterior. O autor que escribe en galego faino por compromiso coa idea galeguista, para render tributo á súa terra.

O Neotrobadorismo

Neste contexto, xorden dous ismos nos que ten lugar esta síntese. Un deles é o neotrobadorismo, que nace do tributo ás orixes literarias do galego e está relacionado co proxecto nacionalista. É unha tendencia que recupera procedementos formais, ambientes e temas característicos das cantigas medievais.

Fermín Bouza-Brey (1901-1976) é un expoñente desta corrente. Escribe e publica Nao senlleira (1933). Nesta obra mantén a estrutura temática e estrófica das cantigas, pero introduce novidades como o uso do símbolo, que é o elemento central na construción do poema.