Filosofia: Presokratikoak, Platon eta Aristoteles

Filosofia: 1. Ebaluazioa

0. puntua: Filosofo presokratikoak

Heraklito Efesokoa:

• “Izatea etengabeko jarioa da.”
• Zerbaitek izateko, aldakorra izan behar du.
• Naturaren legea: aurkakoen arteko borroka eta oreka.
  • Adibidez: gaua eta eguna gauza beraren bi aurpegiak dira.
  • Lege unibertsal bat: aldaketak zuzentzen dituen lege bat.
• Zentzumenek informazio zuzena ematen digute; adimenak prozesatu besterik ez du egiten.
• “Gerra eta bakea egoera beraren bi aldeak dira.”
• “Ezin gara ibai bereko ur berberetan bi aldiz bainatu.”
• Arkea: Sua.

Parmenides Eleakoa:

• “Izatea betikoa eta aldaezina da.”
• Izatea bada eta hutsa ezereza bada, hutsunea ez da ezer.
• Izateak ez du hasiera ezta amaierarik ere.
  • Zentzumenek iruzur egiten digute.
  • Errealitatea ezagutzeko bidea arrazoiarena da.

Pitagoras Samoskoa:

• Matematikak garrantzi handia du, pentsamendu abstraktuen oinarria delako.
• Espiritualismoa: pitagorikoek arima hilezkorrean sinesten zuten (Platonek ez bezala).
• Arkea: sua.

1. puntua: Datu biografikoak eta testuingurua

• Garaia eta lekua: Atenas (K.a. 427-347)

  • Atenasen gainbehera: Atenasek gerra galdu eta bere urrezko aroa amaitu zen.
  • Platonek dekadentzia garaia bizi izan zuen; demokrazia ezagutu zuen, baina oso jarrera kritikoa izan zuen horrekiko.

• Platoni buruzko datuak:

  • Familia noble batekoa zen, matematikaria eta heziketa maila altukoa.
  • 21 urterekin Sokratesen ikasle eta jarraitzaile bihurtu zen.
  • Peloponesoko Gerran parte hartu zuen.
  • Politikan zaletasun handia zuen, eta erbesteratu egin zen bere burua arriskuan ikusi zuelako (Sokratesen heriotza zela eta).
  • Hiru bidaia esanguratsu egin zituen Sirakusara (Sizilia).
  • K.a. 387. urtean bere akademia zabaldu zuen.

2. puntua: Sofistak

• Sofistak:

  • Metekoak eta atzerritarrak ziren; irakasleak izanik, diru-truk oratoria (hitzaren artea) irakasten zuten.
  • Demokraziak funtzionatu zezan ezinbestekoak ziren, nahiz eta hiritarrak ez izan.
  • Sokratesen aurkako ideiak zituzten.

3. puntua: Sokrates

• Ideiak:

  • Ongiaren ideia bat eta bakarra dago, eta gure barruan dago.
  • **Intelektualismo Morala**: Ongia ezagutzen duenak ongia egingo du.
  • Ez zen irakaslea, baina Atenasen elkarrizketak izaten zituen.

4. puntua: Platonen ideien teoria (Dualismo ontologikoa)

• **Ontologia**: Izatea eta errealitatea aztertzen ditu.

  • Bi mundu bereizten ditu: ideien mundua (perfektua) eta zentzumenen mundua (sentigarria).

• **Haitzuloaren Alegoria**:

  • Itzalek mundu sentikorra irudikatzen dute; kanpoaldeak, berriz, ideien mundua, benetako errealitatea.

5. puntua: Platonen ezagutzaren teoria (Dualismo epistemologikoa)

• Bi ezagutza-maila:

  • *Doxa* (iritzia): aldakorra.
  • *Episteme* (zientzia): iraunkorra.
  • Arrazoiaren bidez benetako ezagutza lor daiteke.

6. puntua: Platonen Ongiaren ideia

• **Ongiaren ideia**: ideien hierarkian garrantzitsuena.

  • Ongiaren ezagutza-maila altuena bilatu behar da.

7. puntua: Platonen dualismo antropologikoa: Gorputza eta arima

• Gizakia bitan banatuta dago:

  • Gorputza (zentzumenen mundua).
  • Arima (ideien mundua) hiru zatitan banatuta dago: *irritsua*, *oldarkorra* eta *arrazionala*.

8. puntua: Platonen bertuteak eta hiri ideala

• **Platonen hiri idealaren antolaketa**:

  • Helburua: ordena, harmonia eta zuzentasuna (justizia) lortzea.
  • Demokraziarekiko kritikoa da, eta espirituzko aristokrazia proposatzen du.

9. puntua: Aristoteles: Platonen ideien teoriari kritika (Hilemorfismoa)

• **Aristotelesen kritika**:

  • Substantzia eta akzidenteak bereizten ditu.

10. puntua: Aristotelesen teoria politikoa: Gizartasuna eta erregimena

• **Aristotelesen gobernu moten azterketa**:

  • Zuzentasunean eta interes publikoan oinarritutako gobernu motak babesten ditu (adibidez, monarkia, aristokrazia eta errepublika), eta okerrak kritikatu (tirania, oligarkia eta demagogia).