Filosofia Presokratikoa eta Sofistak: Ezagutzaren eta Errealitatearen Oinarriak

Aurrekariak

Filosofo presokratikoak Greziako K.a. VI-V. mendeetan garatu ziren. Haien lana izatearen izaeraren eta aldaketaren fenomenoaren ulermenera bideratu zen, mundua eta natura aztertzeko lehen filosofia-ikuspegiak eskainiz.

Heraklito: Etengabeko Aldaketaren Teoria

Heraklitoren arabera, izateak aldatzen dira, eta aldaketa etengabeko fenomenoa da. Mugimendua izatearen oinarria da, eta gizakiak ere aldaketa horren parte dira; izan ere, inoiz ez gara berdinak, beti zaharragoak gara. Heraklitok dio "dena aldaketa dela" eta mugimenduan gaudela beti.

Mugimenduaren iturria naturaren legeetan dago. Lege horiek aurkakoen arteko borroka eta oreka bilatzea ahalbidetzen dute. Adibidez, gaua eta eguna dikotomia moduan ulertzen dira. Heraklitok honela adierazi zuen: "Gerra eta bakea izatearen bi aldeak dira; gauza bera." Bestalde, erreka batean bi aldiz bainatzea ezinezkoa dela esatean, aldaketaren izaera ulertzera bideratzen gaitu.

Heraklitok sua hartu zuen argeatzat, aldaketaren eta mugimenduaren sinbolo gisa. Zentzumenetan oinarritu zen errealitatea ulertzeko, hauen konfiantzan sinetsiz.

Parmenides: Izatearen Aldaketaren Ukapena

Parmenidesen ikuspegian, izatea ez da aldatzen. Haren arabera, izatea existitzen bada eta hutsa ezereza bada, orduan hutsa ezin da existitu, eta, ondorioz, izatea betierekoa eta aldaezina da. Zentzumenek iruzur egiten digute, eta haien bidez ezin dugu izatea benetan ulertu.

Parmenidesentzat argea izatea bera da, unibertsoaren funtsa aldaketarik gabea delako.

Pitagoras: Zenbakiaren eta Arimaren Ikuspegia

Pitagorasen arabera, argea zenbakia da. Pitagorikoen eskolak bi oinarri nagusi ezarri zituen:

• Matematikaren garrantzia: Errealitate guztia formula matematikoen bidez azal daiteke. Horrela, ikuspegi abstraktua sustatu zuten.
• Espiritualismoa: Arima hilezkorra dela sinetsi zuten. Hiltzean, arimak gorputz batetik bestera egiten du jauzi, eta ez da inoiz desagertzen.

Horrela, Pitagorasen filosofiak errealitate fisikoaren eta espiritualaren arteko lotura ezarri zuen, bi esparru horien arteko oreka azpimarratuz.

Sofistak: Eszeptizismo Epistemologikoa, Erlatibismo Morala

Sofistak K.a. V-IV. mendeetan garatu ziren Atenasen, demokraziaren garapen-testuinguruan. Demokrazia honek sofisten ideiek funtsezko garrantzia izatea ahalbidetu zuen, batez ere herritarren heziketan eta parte-hartze politikoan. Sofistak irakasle moduan aritzen ziren, eta diru truke oratoria irakasten zieten hiritarrei. Ekklesian, hau da, batzar politikoan, parte hartzeko eskubidea zuten hiritarrei nola argudiatu eta beren iritzia modu eraginkorrean ematen erakusten zieten.

Nahiz eta sofistek zuzenean ezin zuten ekklesian parte hartu, beren ikasleen bidez eragin politikoa lortzen zuten. Aberatsen artean oso estimatuak ziren, hezkuntza aurreratuagatik eta, batez ere, hitzaren artea menperatzeagatik. Asanbladetan oratoria ezinbestekoa zen, eta sofistek trebetasun hori garatzeko gaitasuna eskaintzen zuten.

Sofistek beren burua jakintsu gisa autoizendatzen zuten, baina honek kritika ugari eragin zituen. Hain zuzen ere, Sokrates izan zen sofisten etsairik nagusietako bat, beraien ideiak eta praktikak guztiz kontrakoak baitziren. Sofistek errealitatea eta morala erlatiboak zirela baieztatzen zuten, eta legeak gizartearen konbentzio hutsa zirela defendatzen zuten, ikuspegi praktiko eta funtzionalista batetik.

Horrela, sofistek Atenasko bizitza politiko eta kulturalean eragin handia izan zuten, nahiz eta beren ideiak eta metodologiak eztabaida handiak sortu zituzten garaikideen artean.

Bira antropologikoa:

Sofistak: Autoreak eta Aipuak

Sofisten artean, Protagoras eta Gorgias izan ziren figura esanguratsuenetako batzuk, bakoitzak bere ekarpen berezia eginez.

Protagoras

Protagorasek sofisten ideien oinarriak finkatu zituen eszeptizismo epistemologikoaren eta erlatibismo moralaren bidez. Bere esaldi ezagunak, "Gizakia da gauza guztien neurria", sofisten ikuspegi antropozentrikoa laburbiltzen du. Hau da, jakin dezakegun eta epaitu dezakegun guztia gizakiaren araberakoa da; ez dago egia absoluturik.

Gorgias

Gorgiasek metodo berezi bat garatu zuen bere eskola filosofikoan: ariketa dialektikoak egitea auzien bidez. Metodo honetan, gai bat proposatzen zen, eta ikasleek bi talde osatzen zituzten:

• Lehen taldeak ikuspegi bat defendatu behar zuen.
• Beste taldeak kontrako ikuspegia defendatu behar zuen, arrazoien bidez argudiatuz.

Helburua argudiaketa lantzea zen, ikuspegi guztien alde eta kontra argudio sendoak aurkituz. Horrela, Gorgiasek logika eta oratoria trebetasunak garatzeko aukera ematen zuen, ikuspegi desberdinen bidez errealitatea aztertuz.

Protagorasen eta Gorgiasen ekarpenek sofisten pentsamenduaren alderdi nagusiak islatzen dituzte: gizakiaren subjektibotasuna eta argudiaketaren garrantzia. Bi autoreek sofisten tradizioaren oinarriak ezarri zituzten, Atenasko eragin politiko eta filosofikoaren testuinguruan.