Filosofia Politiko eta Etikoaren Oinarriak

Aro Modernoa: Eskubide Naturalak eta Estatua

Gizabanakoek eskubide naturalak dituzte. Herritarrek beren eskubide natural batzuei uko egiten diete estatuari, hark hortik eratorritako boterea denon oparotasunaren, bakearen eta segurtasunaren alde erabil dezan.

Utilitarismoa: Zorion Handiena Sustatzea

Utilitarismoaren helburua ahalik eta zorion handiena sustatzea da. Baina nola? (Kritikak):

• Gizartearen ongizate-maila handitzeaz baino ez dela arduratzen, baina ez duela esaten ondasunak nola banatu behar diren.
• Gizaki guztiek balio bera dutela eta, beraz, denei errespetu bera zor zaiela.

Teoria Sozialista: Pribilegioen Ezeztapena

Teoria sozialistaren helburua aberatsen pribilegio sozioekonomikoak ezeztatzea da. Hainbat adar ditu:

• Sozialismo Utopikoa

  Ezinezkoa zen gizarte zuzena lortzea, baldin eta ekoizpen-bideen jabetza pribatua ezeztatzen ez bazen. Ez ziren iraultza bortitzen aldekoak.

• Anarkismoa

  Proudhon, Bakunin, Kropotkin, Malatesta eta Abad de Santillán bezalako pentsalariek defendatu zuten. Justizia gizarte aldaketen eragilea izango da, eta estatua eta era guztietako zapalkuntzak deuseztatzean gertatuko da. Gizarte eredu solidario, autokudeatzaile eta federalistarekin parekatzen dute justizia, eta langileen borrokarekin bakarrik lortu ahal dela diote.

• Marxismoa

  Honek dio langile iraultzaren ondoren sozialismoa etorriko dela, non printzipioa hau izango den: "Bakoitzari bere ahalmenaren araberakoa eskatu, eta bere ekarpenaren araberakoa eman." Gero, ondasunen ugaritasunagatik, komunismoa etorriko da, eta orduan: "Bakoitzari bere beharren araberakoa eman."

Platon: Gizarte Ideala eta Justizia

Platonen arabera, gizabanakoek beren eginkizuna beteko lukete beren ahalmenen arabera. Horrela, sendoenak eta jakintsuenak gobernariek izango lirateke; herri xehea, ekoizleak. Zaindariek ondasun guztiak bateratu eta familia bakar bat osatuko lukete. Ekoizleek jabetza pribatua eta beren familia izango lituzkete, baina zaindariek mantendu.

Ondasun ekonomikoak jendearentzat eta ez bakar batentzat izan behar dira. Jaiotzen zarenean, zure trebetasunekin leku batean jartzen zaituzte. Horrela iristen dira boterera onenak, aristoiak, eta gizarte harmonia lortzen da.

Aristoteles: Justizia Motak

Platonen ikuspegiarekin bat eginez, Aristotelesek justizia bi motatan sailkatu zuen:

• Justizia Konmutatiboa

  Ondasun trukeen oreka bilatzen du, tratu zuzena egoteko.

• Justizia Banatzailea

  Betebehar eta ondasun banaketaren oreka. Banaketak meritu batekin etorri behar du. Adibidez:

  • Demokratikoek: Askatasunean jartzen dute gakoa.
  • Oligarkikoek: Aberastasunean eta noblezian.
  • Aristokratikoek: Bertutean.

  Zuzena proportzioa da.

San Tomas Akinokoa: Fedea eta Arrazoia

San Tomas Akinokoak kristautasuna eta aristotelismoa uztartu zituen. Aristotelesen definizioak eta sailkapenak hartu zituen, baina bere ikuspegia gehitu:

• Karitatea: Justizia baino hobea da. Karitateak Jainkoak gizakiak maitatzeko doakotasuna du.
• Justizia: Kalteak konpondu eta merituak saritzen ditu.

Legeei dagokienez:

• Lege Positiboa: Hitzarmen batetik datorrena da.
• Lege Naturala: Berezkoa eta Jainkoak emandakoa da.

Aro Modernoa: Gizarte Hitzarmena eta Eskubide Politikoak

Aro Modernoan, oinarrizko eskubideak bermatzen dituzten sistema politikoak baino ez dira zuzentzat hartuko, legearen inperioari jarraitzen diotenak. Hobbes, Locke eta Rousseau bezalako pentsalariek ildo horretatik jo zuten.

Politika gizarte-hitzarmen baten ondorioa da: herritarrek ondasunak estatuari ematen dizkiote, hark bakea, segurtasuna eta abar bermatzeko erabil ditzan. Justizian, gizabanakoek askatasun ugari dituzte, feudalismoan ez bezala. Berme prozesala (zigorra, neurria, delitua) eta jabetza pribatua bermatzen dira.