Filosofia Garaikidea: Nietzsche, Arendt eta De Beauvoir

Existentzialismoaren Oinarriak

Filosofia Existentzialisten Ideia Nagusiak

Existentzialismoa XX. mendeko mugimendu filosofiko nagusietako bat izan zen, eta gizakiaren existentziaren eta askatasunaren inguruko galderak planteatzen zituen. Filosofo existentzialisten artean Sartre, Heidegger eta Arendt aurkitzen dira, bakoitzak bere ikuspegi berezia izanik. Hala ere, guztiek partekatzen dute ideia nagusi bat: gizakia ez dago aurrez definitutako esentzia baten arabera egina, baizik eta bere ekintzen bidez definitzen du bere burua.

Beste ideia garrantzitsu bat gizakiaren askatasuna eta erantzukizuna da. Existentzialismoaren arabera, gizakia beti aukeratzeko egoeran dago, eta bere hautuek bere izaera eta etorkizuna zehazten dute. Horrek antsietatea sor dezake, askatasun osoak beldurra eragin baitezake. Gainera, existentzialistek existentziaren absurditatea azpimarratzen dute: munduak ez du zentzurik berez, eta gizakiak berak sortu behar du bere bizitzaren esanahia. Ideia hauek Arendten pentsamenduan eragin handia izan zuten.

Hannah Arendten Filosofia

Giza Bizitzaren Baldintzatzaileak: Landu, Fabrikatu, Ekin

Arendten filosofiaren oinarrietako bat gizakiaren bizitza aktiboaren hiru dimentsioen azterketa da: landu, fabrikatu eta ekin. Hiru ekintza hauek gizakiaren existentziaren oinarriak dira eta elkarrekin lotuta daude.

• Landu: Bizitza biologikoarekin lotutako jarduera da. Gizakiak bizirik irauteko egiten dituen ekintzak biltzen ditu, hala nola janaria ekoiztea edo etxebizitza eraikitzea. Gizarte guztietan beharrezkoa da, baina ez du epe luzeko arrastorik uzten, biziraupen hutsarekin lotzen baita.
• Fabrikatu: Naturan esku hartzen duen ekintza da, iraunkorragoa eta sortzailea. Adibidez, etxeak, tresnak edo artea egitea fabrikazio-jardueraren parte da. Honek mundu artifizial bat sortzen du, non gizakiak bizi diren.
• Ekin: Gizakiaren ekintza libre eta politikoena da. Beste pertsonekin harremanetan jartzea eta elkarrekintzan aritzea barne hartzen du. Demokrazian funtsezkoa da, askatasuna gauzatzeko eta munduan eragina izateko aukera ematen duelako.

Hiru ekintza hauek gizakiaren existentzia baldintzatzen dute eta bere bizitza soziala definitzen dute.

Vita Activaren Esparruak: Pribatua, Publikoa eta Soziala

Arendtek gizakiaren jarduera politikoa eta soziala aztertzerakoan vita activa (bizitza aktiboa) kontzeptua garatu zuen. Vita activa gizakiaren ekintza esparru ezberdinetan banatzen da: pribatua, publikoa eta soziala.

• Esparru pribatua: Familia eta etxeko bizitzarekin lotuta dago. Gizakiak bertan bere behar biologikoak eta afektiboak asetzen ditu. Tradizionalki, esparru hau emakumeekin eta lan biologikoarekin lotu izan da. Antzinako Grezian, adibidez, esparru pribatua ez zen bizitza politikoaren parte bezala ikusten.
• Esparru publikoa: Norbanakoek beren iritzia adierazten duten eta politika egiten duten espazioa da. Demokraziaren oinarri da, eta askatasunaren eta berdintasunaren esparrua da. Herritarrak bertan parte hartu behar dute gizartearen norabidea erabakitzeko.
• Esparru soziala: Modernitatean garatu den esparru bat da, pribatua eta publikoa nahasten dituena. Ekonomia eta lanaren antolaketa bezalako kontuak espazio sozialean gertatzen dira, baina horrek arriskua du esparru publikoaren autonomia murrizteko.

Arendtek defendatzen zuen espazio publiko indartsu bat beharrezkoa dela askatasuna eta politika benetan garatzeko. Vita activaren bidez, gizakiak bere existentzia bete-betean bizi dezake eta totalitarismoaren mehatxua saihestu.

Gaitzaren Hutsalkeria: Arendten Hausnarketa

Hannah Arendten ustez, “edozein pertsona da krimenik izugarriena egiteko gai, bere ekintzei buruz hausnartzen ez badu”. Tesi horren aldeko argudio nagusi bat da obedientzia itsuak eta hausnarketa faltak izaki arruntak ere ekintza oso krudelak egitera eraman ditzaketela. Horren adibide da Adolf Eichmann, zeinak aginduak bete besterik ez zituen egin, hausnartu gabe zer eragin zuten haren ekintzek milaka bizitzetan. Arendtek deitzen dio horri: pentsatu gabe jardutea, ondorio larriak izan ditzakeena.

Hala ere, tesi horren aurkako argudio bat da ez dela pertsona guztia egoera berberean berdin jokatuko. Badira balore sendoak dituzten pertsonak, kontzientziari eta empatiari kasu eginez, agindu ankerrak betetzeari uko egingo lioketenak. Gizakiak ez dira automatikoki hausnarketa gabeak; askok gaitasuna dute beren ekintzak zalantzan jartzeko eta moralari jarraitzeko.

Nire ustez, Arendtek garrantzitsua den zerbait seinalatzen du: pentsamenduaren eta kontzientziaren garrantzia ekintza etikoetan. Pertsona arruntak arriskutsuak bihur daitezke baldin eta ez badute beren erantzukizun pertsonala kontuan hartzen. Gizarteak indibiduo kritikoak eta autonomoak behar ditu, norberaren ekintzen esanahia ulertzeko gai direnak. Horregatik, hezkuntzak funtsezko eginkizuna du hausnarketa sustatzen, eta eredu moral sendoak eskaintzen. Gaitza ez da beti maltzurkeriatik sortzen, askotan axolagabekeriatik eta pasibotasunetik dator.

Friedrich Nietzscheren Pentsamendua

Apollineoa eta Dionisiakoa

Apolo eta Dionisio greziar mitologiako bi jainko dira, eta filosofiaren eta artearen barruan bi printzipio kontrajarri baina osagarri dituzte. Apolok arrazoia, ordena, harmonia eta lasaitasuna irudikatzen ditu. Argiaren, arteen eta aurreikuspenaren jainkoa da, eta kulturaren barruan edertasunaren bilaketa arrazoiaren eta orekan bidez egiten da.

Bestalde, Dionisiok kaosa, pasioa, askatasuna eta desordena irudikatzen ditu. Bizitzako alderdi irrazionalak, hala nola ekstasia, emozioa eta sormen bortitza, irudikatzen ditu. Dionisioarekin lotuta daude arteak bere forma intentsu eta kaotikoetan, adibidez tragedia eta musika. Friedrich Nietzsche filosofo alemanak bi pertsonaia hauek erabiltzen ditu kultura eta gizakian elkarrekin bizi diren bi indar kontrajarri ilustratzeko. Bere ustez, Apoloren eta Dionisioren arteko oreka ezinbestekoa da sormen artistikoan eta bizitzan. Arrazoiaren eta emozioaren tentsioa da bizitzari zentzua ematen diona.

Botere-nahimena eta Betiereko Itzulera

Nietzschek botere-nahimena existentziaren motor gisa planteatzen du. Bere ustez, munduan dagoen guztia boterea areagotzeko borondatez gidatuta dago, gizakiak barne. Ez da nahikoa bizirauteko edo zoriontasuna bilatzeko; gizakiak bere burua gainditu behar du, bere potentziala maximizatuz eta errealitatean eragiteko gaitasuna indartuz. Botere-nahimena bizitza ulertzeko modu aktibo eta sortzailea da, existitzeko nahia eta norbere bidean aurrera egiteko indarra adierazten duena.

Bestalde, betiereko itzulera hipotesi filosofiko bat da: bizitza betirako errepikatzen bada berdin-berdin, nola biziko zenuke? Nietzschek ideia hau erabiliz erronka bat planteatzen du: bizitza errepikatuko balitz ere bere osotasunean onartu eta maitatu beharko genuke. Horrek esan nahi du gure hautuak arduraz hartu behar ditugula, eta bizitza modu autentiko eta indartsuan bizi behar dugula. Betiereko itzulerak bizitzaren garrantzia azpimarratzen du, gure ekintzen eragina betiko dela adieraziz.

Jainkoaren Kontzeptua Bizitzaren Antitesia Gisa: Nietzsche

“Jainkoaren kontzeptua bizitzaren kontzeptu antitetiko gisa asmatua izan da”. Jainkoaren ideia historikoki giza existentziaren ulermenaren zati garrantzitsua izan da, baina Nietzschek planteatzen duen bezala, haren kontzeptua bizitzaren aurkako zerbait bezala ere uler daiteke. Tesi honen alde, argudiatu daiteke erlijioak, eta bereziki kristautasunak, mundu honetako existentzia gutxietsi duela, betiereko bizitzaren promesarekin. Honek gizakia sufrimendua eta apaltasuna goraipatzera bultzatu du, bizitza aktibo eta sormenaren aldean. Gainera, haraindiko mundu baten ideiak gizakiari bere borondatea eta botere-nahimena ukatzen dizkio, obedientzia eta mendekotasuna sustatuz.

Hala ere, honen aurkako objekzio bat izan daiteke erlijioek ere gizakiei zentzu bat eta bizitzeko arrazoi bat eman dietela. Izan ere, askorentzat, Jainkoaren ideia kontsolamendua eta orientazioa izan da sufrimenduaren aurrean. Erlijioa ez da beti bizitzaren ukapen gisa agertu; alderantziz, batzuek etikaren, komunitatearen eta bakearen iturri gisa ikusi dute. Horregatik, ez da erraza Jainkoaren kontzeptua bizitzaren aurkako zerbait bezala soilik interpretatzea.

Nire hausnarketa pertsonalean, uste dut Nietzschek ikuspegi garrantzitsua eskaintzen duela, batez ere gizakiaren autonomia eta sormena defendatzean. Hala ere, erlijioa era bakarrean interpretatzea arriskutsua izan daiteke, izan ere, historian zehar hainbat modutan bizi izan da. Beharbada, benetako erronka ez da Jainkoaren kontzeptua baztertzea, baizik eta gizabanakoak bere balio propioak sortzeko duen gaitasuna sustatzea, kanpoko agindu moraletan itsu-itsuan oinarritu gabe.

Simone de Beauvoirren Ekarpenak

Moral Anbiguo Baten Alde

Simone de Beauvoirrek moral anbiguo baten alde egin zuen, gizakiaren askatasun egoera zalantzazkoa eta kontraesankorra baita. Bere ustez, ez dago formula moral absoluturik, egoera bakoitzak bere berezitasunak baititu. Hori dela eta, pertsonek besteekin dituzten harremanetan arduratsuak izan behar dute, bakoitzaren askatasuna eta erantzukizuna errespetatuz. De Beauvoirren moral anbiguoak ez du beti arau finkoetan oinarritzen, baizik eta egoera zehatzetan, norberaren eta besteen askatasuna kontuan hartuta, erabaki arduratsuak hartzen ditu.

Zahartzaroa Simone de Beauvoirren Filosofian

De Beauvoirrek La Vieillesse lanean zahartzaroaren esperientzia sozial eta existentziala aztertu zuen. Bere ustez, gizarteak zaharrak baztertzen ditu, produkzioaren logikatik kanpo gelditzen direlako. Zahartzaroa, haurtzaroaren antzera, mendekotasun garaia bihurtzen da, eta horrek askatasuna mugatzen du. Hala ere, zahartzaroak bizitzaren zentzua bilatzeko aukera eskaintzen du, bere amaierarekin kontzienteago biziz. De Beauvoirrek zahartzaroaren balioa aldarrikatzen du, pertsonen duintasuna eta bizitza osoko askatasuna defendatuz.

Ideia Feministen Garapena eta De Beauvoirren Ekarpenak

Ilustrazioan emakumeen eskubideen lehen aldarrikapenak agertu ziren, hala nola Olympe de Gouges edo Mary Wollstonecraften lanetan. XIX. eta XX. mendeetan sufragisten borrokek emakumeen eskubide zibil eta politikoak aldarrikatu zituzten. Simone de Beauvoirrek, XX. mendeko feminismoan, emakumearen askatasun existentziala eta soziala aldarrikatu zuen. Bigarren Sexua lanean, emakumeak historian izan duen “bestea”ren papera salatu eta askatasun berdina eskatu zuen. Bere ekarpen nagusia emakumetasuna eraikuntza sozial gisa ulertzea eta emakumeek bere askatasuna bere kabuz bizitzeko aldarria izan zen.

"Ez da emakume jaiotzen, bilakatu egiten da": De Beauvoir

Simone de Beauvoirrek esan zuen emakumea ez dela jaiotzen, baizik eta emakume bihurtzen dela. Horrekin esan nahi zuen emakume izatea ez dela soilik gorputz kontua, baizik eta gizarteak erakusten diguna ikasiz eta barneratuz sortzen dela.

Tesi honen aldeko argudio bat da historian eta herrialde ezberdinetan emakumeek oso bizitza desberdinak izan dituztela. Adibidez, lehen emakumeek ezin zuten ikasi edo lan egin, eta gaur egun, aukera gehiago dituzte. Horrek erakusten du emakume izatearen esanahia gizartearen arabera aldatzen dela, eta ez dela betidanik berdina. Txikitatik jasotzen ditugun mezu eta arauek eragiten dute emakume izateko modu jakin bat barneratzen.

Hala ere, kontrako iritzi bat da gorputzak ere eragina duela. Adibidez, emakumeek haurdun geratzeko gaitasuna dute, eta horrek bizitzan eragin handia izan dezake. Beraz, ez da dena gizarteak irakatsitakoa; biologia ere kontuan hartu behar da.

Nire ustez, De Beauvoirrek arrazoia du: emakume izatea ez da jaiotzez datorren zerbait, baizik eta gizarteak erakusten duen zerbait. Hala ere, gorputzak ere badu bere garrantzia. Garrantzitsuena da pertsona bakoitzak bere burua izateko askatasuna izatea, eta gizarteak ezarritako rol zorrotzak alde batera uztea.