Filosofia Gakoak: Ideiak, Teoriak eta Etika

Arrazionalismoaren 7 Ideia Nagusiak

• Arrazoia: Giza arrazoimenaren gaitasuna goraipatzen da mundua ulertzeko eta giza egoera hobetzeko tresna nagusi gisa.
• Aurrerapena: Ezagutzaren eta zientziaren bidez gizadiaren etengabeko aurrerapenean sinesten da.
• Zientzia: Metodo zientifikoak eta behaketa enpirikoak ezagutzaren oinarri gisa duten garrantzia nabarmentzen da.
• Sekularismoa: Eliza eta estatua bereiztea eta erlijioak arazo publikoetan duen eragina murriztea.
• Askatasuna: Norbanakoen askatasunak eta giza eskubideak defendatzea, adierazpen-askatasuna, erlijioa eta pentsamendua barne.
• Hezkuntza: Hezkuntza adimenak argitzeko eta ezjakintasuna desagerrarazteko bitarteko gisa ikusten da.
• Berdintasuna: Gizonen arteko berdintasuna sustatzea, oinordetzan jasotako pribilegioak eta hierarkia bidegabeak indargabetzearen alde eginez.

Denbora eta Espazioa Kanten Filosofian

Kantentzat, denbora eta espazioa sentiberatasunaren a priori formak dira, hau da, giza adimenaren sortzetiko egiturak, esperientzia sentsorialak antolatzea ahalbidetzen dutenak. Kanten arabera, ezin dugu ezer hauteman forma horiek gabe, horiek baitira esperientzia posible oro emateko baldintzak. Denbora eta espazioa ez dira existitzen gure pertzepziotik at, baizik eta gure gogamenak errealitatea egituratzeko dituen moduak dira.

"Gauza Bera" eta "Gauza Niretzat"

Kantek "Gauza bera" eta "Gauza niretzat" bereizten ditu, errealitatea bere baitan den bezala eta errealitatea hautematen dugun bezala azaltzeko.

• Berbaitango gauza: Errealitate objektiboa da, gure pertzepzioarekiko independentea, zuzenean ezagutu ezin duguna.
• Gauza niretzat: Errealitatea da gure denbora eta espazioa eta kausalitate eta substantzia gisa bidez hautematen dugun bezala.

Bereizketa horrek azpimarratzen du gure ezagutza itxuretara mugatuta dagoela, ez berbaitango gauzetara.

Nola Hautematen du Kantek Mundua?

Kantek uste du sentsazioak eta kontzeptuak konbinatuz hautematen eta ulertzen dugula mundua. Gure esperientzia sentigarriak denboraren eta espazioaren a priori formek antolatzen dituzte, eta gero adimenaren kategoriek prozesatzen eta egituratzen dituzte. Horrela, munduaren gure ezagutza gure sentimenek ematen dutenaren eta gure gogamenak ematen duenaren sintesia da.

Marx: Gizartearen Oinarria eta Gainegitura

Marxek gizartearen oinarriaren (azpiegitura) eta gainegituraren arteko erlazioa azaltzen du, egitura sozialak eta ekonomikoak ulertzeko funtsezko erlazio gisa:

• Oinarria: Gizarte baten ekonomiari dagokio, produkzio-indarrak eta produkzio-harremanak barne. Oinarri ekonomikoak zehazten du gizartearen egitura.
• Gainegitura: Oinarri ekonomikotik sortzen diren erakunde eta gizarte-kontzientzia modu guztiak biltzen ditu, hala nola lege-sistema, politika, kultura, ideologiak, erlijioa eta artea.

Marxek argudiatzen du gainegitura oinarriak zehazten eta moldatzen duela.

Marxek Sistema Kapitalistari Egindako Kritika

Marxek kapitalismoa langileen esplotazioan oinarritzen dela dio, langileen lanaren bidez balioa sortzen dute baina sortzen duten balioaren zati bat besterik ez dute jasotzen. Gizarte kapitalista batean, langileek ez dutela beren lanaren eta sortzen dituzten produktuen gaineko kontrolik, eta horrek deskonexioa eta gizatasuna galtzea dakar. Kapitalismoak berezko desberdintasuna sortzen du, aberastasuna eta boterea kapitalista gutxi batzuen eskuetan biltzen baititu.

Darwinen Hautespen Naturala

Hautespen naturala Charles Darwinen eboluzioaren teoriaren funtsezko mekanismoa da. Hauek dira funtsezko puntuak:

1. Organismoen populazio baten barruan, aldakuntzak daude ezaugarri fisiko eta portaerazkoetan, mutazio genetikoaren ondorioz.
2. Aldaketa horietako asko gurasoengandik seme-alabengana heredatu daitezke.
3. Beren ingurunean abantaila bat ematen dieten ezaugarriak dituzten organismoek bizirauteko eta ugaltzeko aukera gehiago dituzte.
4. Denborarekin, ezaugarri onuragarriak ohikoagoak bihurtzen dira populazioan, espeziea bere ingurunera egokituz.

Freuden Instintuak eta Gizakia

Freudek bi instintu mota nagusi bereizten ditu:

• Eros: Gizakiak bizirautera, ugaltzera eta plazera bilatzera bultzatzen ditu. Sexu-bulkadak eta bizitza eta sormena sustatzen duten beste batzuk biltzen ditu.
• Thanatos: Gizakiak erasora, suntsipenera eta heriotzara bultzatzen ditu. Freudek iradokitzen du gizakiek berezko joera dutela autosuntsiketa eta erasorako.

Morala eta Etikaren Ezberdintasunak

Deliberazio Morala eta Eutanasia

Deliberazioaren (ERABAKIA) bidez, egoera baten alde onak eta txarrak ikertu eta zehaztu, beste aukera batzuk eman, zeinen onerako edo kalterako den ezarri.

Bertutearen Etika

Bertuteen etikaren arabera, pertsona moral baten izaera da portaera etikorako indar eragilea, eta ekintza jakin baten ondorioen arabera, zuzentzat edo okertzat joko da ekintza hori. Platonen eta Aristotelesen ustez, bertutea arete (bikaintasuna) izeneko kontzeptuaren parte da eta zerikusia du phronesis (ezagutza praktikoa edo morala) eta eudaimonia (zoriontasuna) kontzeptuekin.

Eudenismoa, Epikureismoa, Estoizismoa, Etika Kristaua eta Utilitarismoa

• Eudenismoa: Zoriontasuna zer den eta nola lortu daitekeen ikertzea da hausnarketa etikoaren lana.
• Epikureismoa: Plazerra da goreneko ongia, gizaki guztiok bilatzen duguna eta zoriontasunera eramango gaituena. Helburua ez da soilik plazerra maximizatzea, baizik, horrez gain, mina minimizatzea.
• Estoizismoa: Plazerra da goreneko ongia, gizaki guztiok bilatzen duguna eta zoriontasunera eramango gaituena. Helburua ez da soilik plazerra maximizatzea, baizik, horrez gain, mina minimizatzea.
• Etika kristaua: Zoriontasuna Jainkoaren aurrean duina izatean datza. Hartara, betiko bizitza irabaziko da. Lege naturaleko aginduak betez lortu daiteke hori.
• Utilitarismoa: Gehiengoaren interes edo baliagarritasunaren printzipioaren arabera gidatu behar dugu geure portaera.

Nietzscheren Botere Nahimenaren Etika

Nietzschek babesten du, ustez ona dena kendu eta egiaz ona denak ordezkatu behar duela. Harrotasunaz apaltasuna ordezkatu behar du, krudelkeriak errukia, arriskuka, errodotasuna. Balioen trasmutaziotzat ezagutzen dena da. Supergizakia, gizaki berria, gau izango da transmutazio hori gauzatuko. Arrazoimenari uko egin eta zentzumenak, sena, intuzioa aukeratzen ditu. Horiei esker, bizitzaren zentzua ulertzen du. Mundu honekin asebetetzen da, eta du transmundurik bilatzen.

Giza Eskubideak eta Belaunaldiak

Gizakia izateagatik gutxienez ditugun eskubideak. Harremanak, Berdintasuna, Adierazpen-askatasuna, Babesa, Pribatasuna, Hezkuntza.

• 1. belaunaldia: Askatasun-eskubideak edo eskubide indibidualak dira. Eskubide zibilak eta politikoak barne hartzen dituzte.
• 2. belaunaldia: Berdintasun-eskubideak edo eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalak dira.
• 3. belaunaldia: Eskubide kolektiboak, elkartasun-eskubideak eta sortzen ari diren eskubideak dira.