Faxismoa Italian eta Nazismoa Alemanian: Gorakada

Demokraziaren porrota: Faxismoa eta Nazismoa

Italia: Faxismoaren sorrera eta finkapena

1919-1920 artean, Lehen Mundu Gerran nahi izandako lurralde-hedapena ez lortzeak italiarren haserrea eragin zuen. Gerra osteko egoera ekonomikoa oso txarra zen: langabezia hedatua, grebak eta altxamendu sozialak ugaritu ziren. Testuinguru honetan, Benito Mussolinik 'Fasci Italiani di Combattimento' izeneko talde paramilitarra sortu zuen.

Mussolini eta Alderdi Faxista

Elkartearen militanteek (alkandora beltzak) ezkerreko militanteen kontrako indarkeria erabili zuten. Hori dela eta, elkartea erdiko klaseen, lur-jabeen eta gobernuaren tresna bihurtu zen langile-mugimendua eta protestak geldiarazteko, eta ordena publikoa berrezartzeko. 1921ean, 'fascio' zeritzon elkartetik Alderdi Nazional Faxista sortu zen, ondoko ideia nagusiekin:

• Nazionalismo erradikala, Lehen Mundu Gerran nahi zuten lur-hedapena eskuratu ez izanak eragindako haserrean oinarrituta.
• Liberalismoaren eta parlamentarismoaren aurkako jarrera.
• Arrazoiaren kontrako pentsaera, herrien sentimenduetan eta fanatismoan oinarritua.

Erromako Martxa eta diktaduraren hasiera

1922an, Alderdi Faxistaren indarra gero eta handiagoa zela ikusita, 'Erromako Martxa'-ren bitartez Mussolinik agintea eskuratzeko mehatxua egin zuen. Viktor Emanuel III.a erregeak, presioari amore emanez, Mussolini lehen ministro izendatu zuen.

1924ko hauteskundeetan, Mussolinik botoen gehiengoa lortu zuen indarkeria eta iruzurra erabiliz. Hauteskundeen faltsutasuna salatu zuen Giacomo Matteotti diputatu sozialista bahitu eta hil egin zuten faxistek. Horrela hasi zen aurkaritza politikoa ezabatzeko bidea. 1926rako diktadura faxista erabat finkatuta zegoen Italian.

Alemania: Nazismoaren gorakada

1918ko azaroaren 9an, Alemanian Weimarreko Errepublika aldarrikatu zen. Konstituzioan oinarritutako erregimen demokratiko horrek, ordea, hasieratik izan zituen aurkariak:

• Ezkerretik: Iraultza boltxebikea sustatu nahi zuten espartakistak (komunistak), baina haien altxamenduak porrot egin zuen.
• Eskuinetik: Versaillesko Itunaren bake-baldintza gogorrak onartzeagatik gobernuari traizioa leporatzen zioten talde nazionalistak eta militarrak.

Weimarreko Errepublika eta Hitlerren hastapenak

Ezegonkortasun politiko eta ekonomiko honetan, 1920an, Adolf Hitlerrek Alemaniako Langileen Alderdi Nazionalsozialista (NSDAP edo Alderdi Nazia) alderdiaren buruzagitza hartu zuen. Alderdiak industrialari handien eta zenbait militarren babesa jaso zuen. 1923an Municheko Putscha (estatu-kolpe saiakera) antolatu zuen Hitlerrek, baina porrot egin eta espetxeratu zuten. Espetxean idatzi zuen 'Mein Kampf' ('Nire Borroka') liburua, bere ideia politiko nagusiak jasotzen zituena:

• Versaillesko Ituna indargabetzea.
• Nazionalismo erradikala eta espantsionismoa (Lebensraum edo bizitzeko espazioaren beharra).
• Liberalismoa eta demokrazia arbuiatzea.
• Sozialismoarekiko eta komunismoarekiko gorroto bizia.
• Arraza-gorrotoa, bereziki antisemitismoa (juduen aurkako gorrotoa), arraza arioaren nagusitasuna aldarrikatuz.

Ideologia nazia eta boterearen lorpena

Espetxetik ateratakoan, Hitlerrek alderdia berrantolatu zuen. Alderdiko Asaltoko Atalek (SA) komunisten, sozialisten eta juduen kontrako indarkeria-ekintzak burutu zituzten. 1929ko Krisi Ekonomikoaren ondorioek (langabezia masiboa, pobrezia) Alderdi Naziari atxikimendu gero eta handiagoa eragin zioten, krisi ekonomikoaren ondorioz hondatuta gelditu ziren klase ertain eta baxuen artean batez ere. Langile-mugimendu antolatuaren eta burgesia intelektualaren artean, ordea, ez zuen babes handirik lortu hasieran.

1932ko hauteskundeetan, Alderdi Naziak gorakada handia izan zuen, Alemaniako alderdi bozkatuena bihurtuz, nahiz eta gehiengo osorik ez lortu.

Diktaduraren ezarpena

1933 eta 1934 bitartean, Hitlerrek agintea lortu eta Alemaniako demokrazia diktadura bihurtu zuen urratsez urrats:

• 1933ko urtarrila: Komunisten kontrako jarrerak bultzatuta, eta eskuineko alderdien babesarekin, Hindenburg presidenteak Adolf Hitler kantziler (gobernuburu) izendatu zuen.
• 1933ko otsaila: Hauteskunde-kanpainan, Reichstag-ari (Alemaniako Parlamentua) su eman zioten egoera argitu gabean, baina naziek komunistei leporatu zieten errua, haien kontrako errepresioa zuritzeko eta beldurra zabaltzeko.
• 1933ko otsaila: 'Nazioa eta Estatua Babesteko Dekretuak' oinarrizko eskubideak bertan behera utzi zituen eta poliziari aparteko ahalmenak eman zizkion.
• 1933ko martxoa: Gaitze Aktak (Ermächtigungsgesetz) Hitleri erabateko agintea (legegintza-ahalmena barne) eman zion lau urterako. Horren ondorioz, alderdi politiko guztiak debekatu zituen Alderdi Nazia izan ezik, Alemania alderdi bakarreko estatu bihurtuz.
• 1934ko ekaina: 'Labana Luzeen Gaua' izeneko purgan, Hitlerrek Alderdiaren barruko disidentzia (bereziki SAren buruzagitza) eta beste aurkari politiko batzuk erail zituen, bere boterea sendotzeko.
• 1934ko abuztua: Hindenburg presidentea hil zen, eta Hitlerrek estatuburu eta gobernuburu karguak (Führer und Reichskanzler) bereganatu zituen, aginte absolutua lortuz. Hirugarren Reicha eta diktadura nazia erabat finkatuta geratu ziren.