Factores Climáticos de España: Xeográficos e Termodinámicos

Factores Xeográficos do Clima en España

Os factores xeográficos que explican os climas do territorio español son a latitude, a situación, a influencia do mar e o relevo:

Latitude

A latitude do territorio español, situado na zona temperada do hemisferio norte, determina a existencia de dúas estacións ben marcadas (verán e inverno), separadas por dúas de transición (primavera e outono). En Canarias, pola súa localización no extremo sur da zona temperada, en contacto co dominio intertropical, os contrastes entre estacións son menos marcados.

Situación Xeográfica

A situación da Península, entre dúas grandes masas de auga de características térmicas distintas (o océano Atlántico e o mar Mediterráneo) e entre dous continentes (Europa e África), convértea nunha encrucillada de masas de aire de características distintas. Canarias recibe tamén influencias atmosféricas variadas debido á súa insularidade e á súa proximidade ás costas africanas.

Influencia do Mar

A influencia do mar é escasa na Península, froito da súa grande anchura, das súas costas pouco recortadas e da existencia de relevos montañosos paralelos á costa. Este feito establece claras diferenzas entre unha estreita periferia, aberta ao mar, e un ancho núcleo de terras interiores con tendencia climática continental. Pola súa banda, a influencia do mar é decisiva nos dous arquipélagos.

O Relevo

A disposición do relevo peninsular ten variadas repercusións:

• Os sistemas montañosos paralelos á costa frean a influencia do mar, que só penetra con claridade polo val do Guadalquivir.
• A posición (oeste-leste) da maioría dos relevos montañosos favorece a entrada de masas de aire marítimas do oeste. Non obstante, o carácter macizo da Península fai que diminúa a súa actividade ao penetrar no interior e que as súas temperaturas se extremen.
• As concas pechadas por montañas, como as depresións do Douro e do Ebro, teñen precipitacións escasas (as masas de aire descargan a súa humidade nos sistemas montañosos que as bordean) e néboas frecuentes causadas polo estancamento do aire.
• A altura fai diminuír as temperaturas (aproximadamente, 0,5-0,6 ºC por cada 100 metros en ascenso) e determina precipitacións orográficas nas ladeiras de barlovento, precipitacións “ocultas” (xeadas) e precipitacións “horizontais” (producidas polas nubes).
• A orientación crea contrastes climáticos entre as solainas e as umbrías.

Factores Termodinámicos do Clima en España

Os factores termodinámicos do clima son os responsables da circulación atmosférica ou sucesión de masas de aire, que determinan os distintos tipos de tempo atmosférico e de clima. A circulación atmosférica está rexida en altura pola corrente en chorro e, en superficie, polos centros de acción, as masas de aire e as frontes.

A Circulación en Altura: A Corrente en Chorro (Jet Stream)

Na zona temperada na que se sitúa o territorio español, a circulación atmosférica en altura está dirixida pola corrente en chorro ou jet stream. Trátase dunha forte corrente de vento, de estrutura tabular, que circula en dirección oeste-leste entre os nove e os once quilómetros de altitude. O chorro separa as baixas presións que hai sobre o polo en altura, que quedan á esquerda da súa traxectoria, das altas presións tropicais, situadas á súa dereita. A corrente en chorro é a responsable do tempo en superficie. Este depende das variacións que experimenta a velocidade da corrente e dos seus desprazamentos estacionais.

A Circulación en Superficie

Os centros de acción son áreas de altas e baixas presións. Os centros de acción que dirixen a circulación sobre a Península son:

Centros de Acción Anticiclónicos

O anticiclón das Azores, que no verán se desprázase cara ao norte e no inverno cara ao sur; os anticiclóns polares atlánticos; o anticiclón escandinavo, e os anticiclóns térmicos do continente europeo e do interior da Península, formados polo arrefriamento do chan en inverno.

Centros de Acción Depresionarios

A depresión de Islandia; a depresión do golfo de Xénova, formada cando porcións de aire frío continental europeo chegan ao Mediterráneo, máis cálido e húmido, e as depresións térmicas do norte de África e do interior peninsular formadas polo quentamento do solo en verán.

As Masas de Aire

As masas de aire son porcións de aire cunhas características determinadas de temperatura, humidade e presión. Estas características adquírenas nas súas rexións de orixe, tamén chamadas rexións fonte. Debido á latitude do territorio español, as rexións fonte das que proceden as masas de aire que lle afectan son a zona ártica (A), a zona polar (P) e a zona tropical (T). As dúas primeiras dan lugar a masas de aire frías e a terceira orixina masas de aire cálidas. Nos tres casos, e dependendo da superficie da rexión de orixe, poden ser masas de aire marítimas húmidas (m) ou masas de aire continentais (c). As características orixinais pódense modificar se as masas de aire percorren grandes distancias.

As Frontes

As frontes son superficies que separan dúas masas de aire de características distintas. A fronte máis importante para o territorio español é a fronte polar, que separa as masas de aire tropical e polar. As súas ondulacións constitúen as borrascas de dúas frontes.

Efecto Foehn

Cando unha cadea montañosa se dispón perpendicularmente á dirección predominante dos fluxos de vento, obriga á masa de aire a elevarse, provocando o seu arrefriamento. Se se acada o punto de rocío, comeza a condensación: fórmanse nubes. Se os ascensos son suficientemente vigorosos, ou a humidade absoluta é elevada (masas de aire que veñen do mar), haberá precipitación. Por iso a vertente chamada de barlovento (exposta ao vento) é húmida. Ten o efecto de “pantalla pluviométrica”. Na vertente de sotavento, o aire xa ten menos humidade (perdeuna por precipitación), e ademais, ao descender, o aire quéntase, polo que a súa humidade relativa diminúe (lembra que o aire quente pode conter máis vapor de auga que o frío). A vertente de sotavento é polo tanto máis seca, efecto coñecido como “sombra pluviométrica”.

Efecto ou Posición de Abrigo Orográfico

O efecto ou posición de abrigo orográfico é a diminución da precipitación en áreas a sotavento de sistemas montañosos que “interceptan” a humidade e a precipitación.

Continentalización Climática

A continentalización climática é a ausencia do efecto suavizador do mar. Implica unha oscilación térmica elevada: máximas altas, mínimas baixas. E por outra banda, a continentalización significa escasas precipitacións, por afastamento da fonte de humidade que é o mar.