Explorando a Lingua Galega: Fenómenos Lingüísticos, Dialectos e a Nova Narrativa

Fenómenos Fonéticos e Lexicais na Lingua Galega

Cambios Fonéticos

• Aférese: Supresión de sons ao inicio da palabra (Ex: maxinar por imaxinar).
• Síncope: Supresión de sons no interior da palabra (Ex: pra por para).
• Apócope: Supresión de sons ao final da palabra (Ex: Ourens por Ourense).
• Prótese: Adición de sons ao inicio da palabra (Ex: arradio por radio).
• Epéntese: Adición de sons no interior da palabra (Ex: ademirar por admirar).
• Paragoxe: Adición de sons ao final da palabra (Ex: facere por facer).
• Asimilación: Un son adquire trazos doutro son próximo (Ex: samáforo por semáforo).
• Disimilación: Un son perde trazos comúns con outro son próximo (Ex: sasenta por sesenta).
• Harmonización vocálica: Unha vogal inflúe noutra dentro da palabra (Ex: pidir por pedir).

Mecanismos de Cohesión Textual

• Recorrencia: Repetición de elementos (Ex: Había un home na porta. O home levaba gabardina.).
• Substitución: Emprego de outras formas para evitar repeticións (pronomes, sinónimos...).
• Elisión: Omisión de elementos xa aparecidos anteriormente.
• Marcadores Discursivos: Elementos que conectan partes do texto (conxuncións, adverbios...).

Relacións Semánticas

• Antonimia: Oposición de significados.
  • Complementaria: posible-imposible (a afirmación dun implica a negación do outro).
  • Gradual: frío-quente (existen graos intermedios).
  • Recíproca: pai-fillo (un implica o outro).
• Sinonimia: Semellanza de significados.
  • Absoluta: Intercambiables en todos os contextos (moi rara).
  • Parcial: Intercambiables só nalgúns contextos.
• Polisemia: Unha palabra con varios significados relacionados.
• Homonimia: Palabras con forma igual ou similar pero significados distintos.
  • Absoluta (Homógrafos): Escríbense igual, soan igual, distinto significado (Ex: banco de sentar / banco de diñeiro).
  • Parcial (Homófonas): Soan igual, escríbense distinto, distinto significado (Ex: vaca / baca).

Perífrases Verbais

Perífrases Aspectuais

• Inicio da acción: Comezar a + inf, Poñerse a + inf.
• Continuidade: Estar + xer, Seguir/continuar + xer.
• Reiteración: Volver a + inf.
• Finalización: Acabar de + inf, Deixar de + inf, Rematar de + inf.

Perífrases de Modo

• Ir + xer, Vir + xer, Andar + xer.

Perífrases de Obrigatoriedade

• Ter que + inf, Haber que + inf, Deber + inf.

Perífrases de Probabilidade

• Deber de + inf.

Perífrases de Intención

• Ir a + inf, Estar a piques de + inf, Estar por + inf.

Variedade Lingüística e Dialectos do Galego

A variedade lingüística mostra que unha lingua non é uniforme, senón que cambia segundo quen, onde, como e para que se use. Todas esas formas son válidas dentro do idioma.

En Galicia hai 3 grandes bloques dialectais: occidental, central e oriental, e cada un ten unhas características propias.

Bloque Occidental

• Características xerais: Plural en -ns (cans), gheada (ghato), seseo (total ou parcial), ditongo -oi- (noite), terminación -án (irmán), pronome tónico ti, pronome átono el.
• Áreas:
  • Fisterrá: Cheísmo (chegou por chegou), terminación -iu (cantíu), seseo total.
  • Bergantiñá: Seseo parcial, non cheísmo, terminación -iu.
  • Pontevedresa: Terminación -eu (canteu).

Bloque Central

• Características xerais: Plural en -s (cans), gheada (nalgunhas zonas), non seseo, ditongo -oi- (noite), terminacións -ao/-a (irmao/irmá), pronome tónico ti, formas do artigo ca-/cua- (coa/coa).
• Áreas:
  • Mindoniense: Uso de nosoutros, léxico específico (felgo).
  • Lucu-Auriense: Demostrativos iste, ise, aquil; pronome il; posesivo culle.
  • Central de Transición: Ditongos -oi- e -ui- (nuite), demostrativo este, pronome el.

Bloque Oriental

• Características xerais: Plural en -is (canis), ausencia de gheada, ausencia de seseo, ditongo -ui- ou monotongación en -u- (nuite/nute), terminacións -ao/-a (irmao/irmá), pronome tónico tu, diminutivo -ín, forma do artigo cua-.
• Áreas:
  • Asturiana: Léxico específico (avolo), terminación -ín por -iño.
  • Ancaresa: Vogais nasais, posible gheada por influencia.
  • Zamorana: Teísmo (uso de te por che).
  • Oriental-Central: Terminación -ius (cantíus).

A Nova Narrativa Galega (NNG)

Contexto Histórico e Literario

A Nova Narrativa Galega (NNG) xorde como resposta á necesidade de renovar a narrativa galega tras os anos de parón provocados pola Guerra Civil e a ditadura franquista. A partir dos anos 50, coa creación da editorial Galaxia, comeza a recuperación da literatura en galego. Fórmase un grupo de autores e autoras que rompen coas fórmulas tradicionais e incorporan novas técnicas e temáticas modernas, inspiradas pola narrativa europea e americana.

Características Principais da NNG

1. Influencia dos grandes escritores universais (Kafka, Faulkner, Joyce, Sartre...).
2. Temas tratados:
   • O absurdo existencial, a violencia, o sexo, a soidade, a morte e a opresión.
   • Crítica á sociedade de consumo e á represión franquista.
3. Personaxes:
   • Antihéroes, desarraigados, violentos, marxinais.
   • Escasa descrición externa, foco no mundo interior.
4. Técnicas narrativas novas:
   • Monólogo interior, multiperspectivismo, narrador en 1ª persoa.
   • Saltos temporais (analepse/prolepse), tempo narrativo reducido.
   • Espazos simbólicos, pechados, urbanos.
   • Estilo onírico, influencia do subconsciente.
   • Obxectalismo (os obxectos cobran importancia simbólica).
5. Lingua moderna, máis urbana e complexa: Non busca entreter, senón provocar a reflexión no lector.

Autores e Obras Representativas

Xosé Luís Méndez Ferrín (Ourense, 1938)

Un dos grandes referentes da literatura galega contemporánea, combinando creación estética, compromiso político e renovación formal.

• Etapa NNG:
  • Perceval e outras historias e O crepúsculo e as formigas: Relatos con personaxes perturbados en contextos violentos.
  • Arrabaldo do norte: Novela sobre un home perdido nun espazo urbano enigmático.
• Etapa de compromiso político (anos 70):
  • Retorno a Tagen Ata: Alegoría do nacionalismo galego.
  • Antón e os inocentes, Elipsis e outras sombras, Crónica de Nós: Denuncian a represión franquista.
• Etapa de madurez (desde 1980):
  • Mestura mitos, política e lirismo: Amor de Artur, Arnoia, Arnoia, Bretaña Esmeraldina, No ventre do silencio.

Carlos Casares (Xinzo de Limia, 1941 – Vigo, 2002)

Narrador centrado en contar historias con claridade, combinando realismo e invención.

• Etapa NNG (ata finais dos 70):
  • Literatura máis realista ca doutros autores da NNG.
  • Vento ferido: Relatos sobre a mocidade na represión franquista.
  • Cambio en tres e Xoguetes para un tempo prohibido: Novelas con trasfondo biográfico e crítica social.
• Etapa de madurez:
  • Abandona o experimentalismo e aposta por estruturas máis clásicas.
  • Ilustrísima, Os mortos daquel verán, Deus sentado nun sillón azul, O sol do verán: Afonda en temas coma a intolerancia, a guerra, a liberdade ou a morte, con personaxes ben perfilados e tramas máis lineais.