Explorando os Conceptos Filosóficos da Verdade: Perspectivas e Debates

1. O Problema da Verdade

A verdade é necesaria e útil para o ser humano. Ante un saber, precisamos que:

• O que saibamos sexa verdade.
• Saibamos que o que sabemos é verdade.

O problema da verdade suscita dúas preguntas fundamentais:

• Que é a verdade?
• O problema da certeza.

A filosofía tratou de resolver o problema da certeza establecendo criterios que permitan determinar con seguridade a verdade do que se pensa.

2. A Verdade como Autenticidade

O falso é o que non é auténtico. O conxunto de trazos polos que algo é o que é denomínase esencia. Esta é universal, polo que a comparten todos os individuos pertencentes ao mesmo tipo de cousas. Cando eses trazos se cumpren dun modo exemplar, convértense nun modelo.

Podemos dicir que algo é verdadeiro cando realiza a súa esencia dun modo exemplar. Aínda así, nunca poderá realizarse plenamente a esencia de algo; sempre hai algún "pero". A esencia é o ideal ao que as cousas deben aspirar, mesmo sabendo que non o poden cumprir.

Ao longo da historia da filosofía existiron autores como Platón, que afirmaron a existencia de ideais que se deben cumprir, e outros como Guillermo de Ockham, que negaron que:

• Existan esencias universais.
• Existan ideas ("ideas exemplares") ás que os individuos teñen que parecerse para determinar a autenticidade.

3. A Verdade como Coherencia Lóxica

A veracidade ou falsidade das proposicións analíticas establécense en función do principio de non contradición, por coherencia lóxica. As proposicións analíticas expresan pensamentos que non podemos pensar doutro xeito.

Características:

• Verifícanse mediante o principio de non contradición.
• Non son empíricas; non se establecen por medio da experiencia.
• Son necesarias, porque non se pode pensar doutro xeito.
• Son universais, todos pensan igual.

Estas proposicións expresan o coñecemento das ciencias formais: lóxica e matemáticas, que configuran o seu saber polo método axiomático. Un sistema axiomático é verdadeiro se del non se deducen proposicións contraditorias.

Problema da Certeza:

Podemos estar seguros da verdade das proposicións da lóxica e das matemáticas? Da verdade das matemáticas, non (por exemplo, "O todo é maior que as partes"). Isto está xustificado polo teorema da incompletitude (Kurt Gödel), polo cal temos a certeza de que non podemos ter a seguridade de que dun conxunto de axiomas non se deduzan proposicións contraditorias. Polo tanto, Matemáticas ≠ Certeza.

Problema da Universalidade:

Podemos estar seguros de que as proposicións analíticas son universais?

• A lóxica que empregamos ao pensar é a mesma en todas as culturas?
• Por que, se todos aplicamos a lóxica ao pensar e as proposicións analíticas usan as regras da lóxica, non todos entendemos as proposicións? Non son universais?

4. A Verdade como Correspondencia

Esta concepción da verdade baséase en se o que pensamos ou dicimos se corresponde ou non coa realidade.

Orixe dos Xuízos:

De onde proveñen os xuízos? Da percepción e a intelixencia, polo que a veracidade dos xuízos dependerá de se as bases son ou non fiables.

Engánannos os Sentidos?

Argumentos a favor:

• Son selectivos: móstrannos só unha parte da realidade, unicamente os necesarios para a supervivencia.
• Existen os erros perceptivos, como as ilusións ópticas. As cousas non son o que parecen.
• A lei da constancia perceptiva distorsiona os obxectos, atribuíndolles unhas calidades das que carecen; non todos percibimos o mesmo, nin do mesmo xeito.

Argumentos en contra:

• Se nos enganasen, a supervivencia sería imposible, e non o é.
• Os que din que os sentidos nos ofrecen unha información enganosa da realidade teñen que ter a información correcta, e non a teñen, polo que non se poden comparar.
• Quen di que os sentidos enganan, di que só o fan ás veces.
• O erro non é dos sentidos, senón da intelixencia que fai malas interpretacións.
• Os sentidos ofrécennos un síntoma da realidade percibida, cuxas interpretacións ten que facer a intelixencia, que ás veces se equivoca.

A Intelixencia Engánanos?

Argumentos a favor:

• Equivocámonos aínda facendo as operacións máis elementais.
• Existe a posibilidade de que a realidade non se organice segundo as leis que rexen a nosa intelixencia.
• Se a intelixencia nos dese unha información correcta sobre a realidade, e sendo a realidade a mesma, todas as interpretacións do mundo deberían coincidir.

Argumentos en contra:

• Se se equivocase tanto, a vida non sería posible, e si que o é.
• Cada vez coñecemos máis datos sobre a realidade na que vivimos, o que non sería posible se non tivésemos o poder de desentrañar o misterio do mundo.

5. A Verdade como Consenso

O establecemento da verdade nas comunidades humanas ten que:

• Facerse en condicións de liberdade: todos os expertos poden ofrecer os seus argumentos.
• Facerse en condicións de igualdade: non se teñen en conta nada máis que os argumentos.

Problemas: É posible o consenso?

Argumentos a favor da dificultade do consenso:

• É imposible que haxa algo en común entre os participantes dun diálogo, debido ás distintas perspectivas que cada individuo ten da realidade.
• Polo tanto, non hai posicións iguais, nin observacións iguais, nin experiencias do mundo iguais.
• Así como podemos apelar á comunicación, tamén podemos falar de incomunicación.
• Desde a perspectiva persoal, sentímonos incomprendidos, e desde a perspectiva social, a discrepancia parece insalvable entre culturas, relixións e comunidades.

O consenso garante a verdade do acordado?

• O primeiro que pensamos é que non, xa que ao longo da historia déronse por verdadeiras teorías que logo resultaron ser falsas.
• Pero tamén pode argumentarse o contrario, xa que un consenso só pode cambiarse se se ten un mellor fundamentado que o anterior.
• Ao final, o carácter histórico do coñecemento humano reforza a teoría da verdade en lugar de refutala.

6. A Verdade como Utilidade Pragmática

O coñecemento é obxectivo cando os intereses que o animan non o terxiversan, cando responde só á verdade da verdade. Pero isto, é posible?

Pode o ser humano querer o coñecemento polo coñecemento sen un interese propio?

Os defensores desta verdade din que non, que sempre defende un interese. Dito doutra forma, a verdade é un concepto ético. Utilízase para a vida plena, é dicir, é unha categoría moral.

Argumentos en contra:

• Non está claro que o ser humano non poida ter vontade de verdade, que non poida querer o coñecemento polo coñecemento mesmo.
• Para dicir que nos movemos por intereses, temos que estar seguros de que o que dicimos é verdade, polo que estamos apelando á verdade como correspondencia.

7. A Verdade como Cumprimento

Ten sentido falar de "verdade" en relixión? Refírese ás crenzas indemostrables e subxectivas?

O interesante da relixión é que propón unha concepción da verdade: a verdade como cumprimento dunha promesa. Cristo promete que, se seguen ao Pai, salvaranse. Esta concepción remite a verdade ao tempo futuro, e o que a verdade nos esixe é un compromiso vital que abarca a vida enteira; é un "camiño" froito dunha forma de vida que se adopta libremente.

Pregunta Final:

En relixión, ten sentido falar de verdade?