Exploración Abrangente da Lingua Galega: Fonética, Morfosintaxe e Dialectoloxía

Fundamentos da Lingua Galega

Fonética e Fonoloxía Galega

Vogais

• a: Vogal aberta, central, sonora.
• e: Vogal semipechada, palatal, sonora.
• ɛ: Vogal semiaberta, palatal, sonora.
• i: Vogal pechada, palatal, sonora.
• o: Vogal semipechada, velar, sonora.
• ɔ: Vogal semiaberta, velar, sonora.
• u: Vogal pechada, velar, sonora.

Consoantes

• B: Oclusiva, bilabial, sonora.
• θ(c): Fricativa, interdental, xorda.
• tʃ(ch): Africada, palatal, xorda.
• d: Oclusiva, linguodental, sonora.
• f: Fricativa, labiodental, xorda.
• g: Oclusiva, velar, sonora.
• k: Oclusiva, velar, xorda.
• l: Lateral, alveolar, sonora.
• λ(ll): Lateral, palatal, sonora.
• m: Nasal, bilabial, sonora.
• n: Nasal, alveolar, sonora.
• ŋ(nh): Nasal, velar, sonora.
• ɲ(Ñ): Nasal, palatal, sonora.
• p: Oclusiva, bilabial, xorda.
• r: Vibrante múltiple, alveolar, sonora.
• ɾ: Vibrante simple, alveolar, sonora.
• s: Fricativa, alveolar, xorda.
• t: Oclusiva, linguodental, xorda.
• ʃ(x): Fricativa, palatal, xorda.

Conceptos Fonolóxicos Clave

• Fonema Vocálico/Consonántico: Unidade mínima distintiva da lingua.
• Arquifonema: Resultado dunha neutralización de dous fonemas nunha determinada posición da palabra. Represéntanse en maiúscula.
• A Diérese: Indica que dúas vogais consecutivas non forman ditongo ou dígrafo, marcando a súa pronuncia individual.

Morfosintaxe Galega: Pronomes e Verbos

Pronomes Persoais Átonos

• Acusativo: me; te; se; o, a; nos; vos; os, as.
  • Funcións: Complemento Directo (CD) e atributo; referente do suxeito.
• Dativo: me; che; lle; nos; vos; lles.
  • Funcións: Complemento Indirecto (CI) e dativo de interese e de solidariedade.
• Reflexivo: me; te; se; nos; vos; se.
  • Funcións: CD e constituínte de verbo pronominal.
  • O SE pode ser marca de pasiva reflexa (ex: véndense libros) ou marca de impersonalidade (ex: Dise que si).
  • O NOS pode ser recíproco.

Verbos Non Pronominais

Algúns exemplos inclúen: morrer, sentar, calar, marchar, apodrecer, espertar, casar, merecer, montar.

Proclise dos Pronomes Átonos

A proclise ocorre cando o pronome átono precede o verbo. Dáse nas seguintes situacións:

• Cando a oración é negativa ou vai introducida por conxuncións adverbiais ou pronomes indefinidos de negación.
• Cando se expresa desexo.
• Para o énfase.
• Cando se introduce cun pronome interrogativo, exclamativo ou relativo.
• Con conxuncións subordinantes.
• Cando o verbo vai precedido de: aínda, ata, ben, case, disque, igual, máis, moito, tamén, quizais, sempre, velaquí, velaí, seica, talvez, só, xa, si, algo, alguén, todo, bastante, ambos, calquera, mesmo, propio, ninguén.

Dialectoloxía Galega: Bloques e Áreas

Bloque Occidental

Características Xerais

• Gheada.
• Seseo explosivo (na costa) / implosivo (no interior).
• Terminación -án (masculino e feminino).
• Plural en -ns.
• Vogal temática -e na segunda conxugación.
• Terminación verbal -des.

Área Bergantiñá

• Non seseo (só implosivo).
• Non cheísmo.
• Ditongo -oi.
• Vogal temática -e, -i na segunda e terceira conxugación.

Área Fisterrá

• Seseo total.
• Cheísmo.

Subárea de Tambre

• Ditongo -oi.
• Vogal temática -e na segunda e terceira conxugación.

Subárea de Xallas

• Ditongo -ui.
• Vogal temática -i na segunda e terceira conxugación.

Área Pontevedresa

• Non cheísmo.
• Seseo parcial no interior e total na costa.

Subárea Norte

• Ditongo -oi.
• Formas: esta, este, esto.
• Vogal temática -e na segunda e terceira conxugación.

Subárea Sur

• Ditongo -ui e -oi.
• Formas: esta, este, isto.

Microsubárea Tudense

• Ditongo -ua.
• Pronome tu.
• Teísmo.
• Formas: esta, este, isto.

Bloque Central

Características Xerais

• Gheada (occidente) / non gheada (oriente).
• Ditongo -oi.
• Pronome ti (occidente) e tu (oriente e sur).
• Terminación -ao (masculino) / -á (feminino).
• Non seseo (minoritariamente implosivo).
• Vogal temática -i na segunda conxugación.

Área Mindoniense

• Non seseo.
• Gheada (occidente) / non gheada (oriente).
• Pronome ti (occidente) e tu (oriente).
• Vogal temática -e na segunda e terceira conxugación.
• Léxico particular.
• Presente de subxuntivo: esteña.

Área Lucu-Ariense

• Formas: esta, iste, esto.
• Pronome il.
• Vogal temática -e na segunda e terceira conxugación.
• Uso de cando e tu (maioritariamente).

Microsubárea da Coruña

• Non seseo (só implosivo).
• Gheada.
• Terminación -án (masculino) / -á (feminino).

Bloque Oriental

Características Xerais

• Non gheada.
• Non seseo.
• Sufixo -in.
• Ditongo -ua.
• Formas con -ax.
• Plural en -is (ex: cantais).
• Ditongo -ui.
• Terminación -ao (masculino) / -á (feminino).
• Pronome tu.

Área Zamorana

• Forma mudo.
• Sufixo -iño.
• Teísmo.

Área Asturiana

• Mantemento de -l- intervogálica (ex: avolo).
• Pronome el.
• Terminación -ius (ex: vecius).

Área Ancaresa

• Gheada.
• Formas: estos, esos, aquelos.
• Cheísmo.
• Palatalización final.