Euskara Batua, Euskalkiak eta Hizkuntzaren Erabilera

1. Zer da Euskara Batua?

Euskararen aldaera estandarra da, euskalkien arteko desberdintasunak gainditzeko eta eremu formaletan erabiltzeko sortua. Euskara Batua euskararen bertsio estandarizatua da, 60ko hamarkadan sortua euskalkiak bateratzeko. Haren helburu nagusia da erabilera erraztea testuinguru formaletan, hala nola hezkuntzan, komunikabideetan eta administrazioan.

2. Zer dira euskalkiak?

Euskararen aldaera dialektalak dira, eskualde bakoitzean hitz egiteko modu ezberdinak adierazten dituztenak. Euskalkiak euskararen aldaera dialektalak dira, eskualde desberdinen arteko desberdintasun linguistikoak islatzen dituztenak. Eskualde bakoitzak bere euskara hitz egiteko modua du, bertako historia, geografia eta kulturaren eraginez.

3. Zer dira kalkoak?

Beste hizkuntza batetik esamolde edo egitura bat itzuliz hartutako hizkuntza elementuak dira. Kalkoak beste hizkuntza batetik hartutako esamolde edo egitura linguistikoak dira, baina hitzez hitz itzuliak. Fenomeno horrek hizkuntza hartzailea aberastu edo desitxuratu dezake, gramatikara behar bezala egokitzen ez bada.

4. Zer dira kalko okerrak?

Euskararen gramatikarekin edo hitz ordenarekin bat ez datozen itzulpen literalegiak dira. Kalko okerrak beste hizkuntza baten hitzez hitzeko itzulpen okerrak dira, eta ez ditu errespetatzen ez egitura gramatikala ez euskarazko hitzen ordena naturala, eta adierazpen behartuak edo okerrak sortzen ditu.

5. Zer da mailegua?

Beste hizkuntza batetik hartutako hitza edo esamoldea, euskaran moldatua edo jatorrizkoa izan daitekeena. Mailegua mailegu linguistikoa da, hau da, beste hizkuntza batetik hartutako hitza edo adierazpena. Hau euskarara integratu daiteke bere forma egokituz edo bere jatorrizko egitura mantenduz erabileraren eta onarpenaren arabera.

6. Kalko okerren testuinguruan, zeri deritzogu tradizio?

Euskarak garatu duen egitura eta estilo propioa da, kalkoen eraginez galtzeko arriskua duena. Kalko okerrek euskaran duten eragin negatiboaz ari gara, beren estilo propioa alda baitezakete. Horrek arriskuan jartzen ditu euskararen hizkuntza-tradizioa eta adierazpen-aberastasuna.

7. Zergatik areagotzen da kalkoen arriskua itzulpenetan?

Itzultzaileek jatorrizko hizkuntzaren egitura eta esamoldeak gehiegi jarraitzen dituztelako. Arriskua handitu egiten da itzultzaileek, batzuetan, fidelegi jarraitzen diotelako jatorrizko hizkuntzaren egiturari. Horrek euskarazko esamolde behartuak edo ez oso naturalak ekar ditzake, eta horien arintasunari eragiten dio.

8. Zer eragin izan dezakete kalkoek euskararen batasunean? Zergatik?

Egitura eta esamolde okerrak zabaltzean, batasunari kalte egin diezaiokete, hizkera naturala aldatuz. Kalkoek euskararen batasuna zatika dezakete, berezkoak ez diren egiturak eta adierazpenak sartuz. Horrek hizkuntza-kohesioa ahultzen du eta eremu desberdinetako hiztunen arteko ulermena zaildu dezake.

9. Sintaxi mailako kalkoek arrisku handiagoa dute. Zergatik? Jarri adibide bat.

Hizkuntzaren egitura propioa desitxuratzen dutelako. Adibidez, "Hainbeste urtetatik" esatea gazteleraren eragina duen akatsa da; zuzena "Urte askotan zehar" edo "Aspalditik" litzateke.

10. Zer da atzerakarga? Jarri adibide bat.

Esaldiaren elementu nagusiak amaieran kokatzea da. Adibidea: "Liburu hau irakurri nahi dut nik".

11. Azaldu ezazu esaldi hau: Hitz ordena ideologikoa izan da euskaraz.

Euskaran hitz ordena ez da neutroa; fokua edo garrantzia duen hitza normalean esaldiaren amaieran jartzen da. Horrek esan nahi du euskarazko hitzen ordena ez dela kasualitatea, baizik eta komunikatzeko asmoa duela. Elementurik garrantzitsuena edo nabarmenena perpausaren amaieran jartzen da.

12. Zer da atzerakarga?

Euskararen ezaugarri sintaktikoa da, non elementu nagusiak esaldiaren amaieran kokatzen diren. Atzerakarga esaldiaren amaieran osagai garrantzitsuenak kokatzeko euskararen gramatika-joera da. Horri esker, informazio gakoa nabarmendu daiteke perpausaren barruan.

13. Zer deritzogu txostenera?

Itzulpenean, jatorrizko testuaren egitura zehaztasunez jarraitzeari deritzo, estilo naturalaren kaltetan. Itzulpengintzan, txostenerak esan nahi du jatorrizko testuaren egitura zorrotzegi jarraitzea, euskararen naturaltasuna eta jariakortasuna sakrifikatuz, eta horrek eragina izan dezake itzulitako testuaren kalitatean.

14. Euskarak ez du genero gramatikalik; beraz, ez ditu islatzen gizartean nagusi diren jarrera sexistak. Ados zaude?

Neurri batean. Euskarak genero gramatikalik ez duen arren, joera sexistak hizkuntzaren erabileraren bidez ager daitezke, edozein hizkuntzatan gertatzen den bezala, testuinguru sozial eta kulturalen arabera.

15. Zer da etimologia? Zer garrantzi du hitzen egungo esanahian?

Hitz baten jatorria eta bilakaera aztertzen dituen zientzia da, esanahiak ulertzen laguntzen duena. Etimologia hitzen jatorria eta bilakaera aztertzen dituen diziplina da. Hura ezagutzeak terminoen esanahi sakona eta historiarekin eta kulturarekin duten harremana hobeto ulertzea ahalbidetzen du.

16. Zeri deritzogu poesia fosildua?

Gaur egun erabiltzen ez diren baina literaturan eta tradizioan bizirik dirauten esamoldeak dira. Poesia fosildua eguneroko hizkeran jada erabiltzen ez diren adierazpen arkaikoak dira, baina testu literarioetan edo ahozko tradizioetan bizirik irauten dute, ondare linguistikoaren zati handi bat bizirik mantenduz.

17. Zer desberdintasun dago ahozko eta idatzizko komunikazioaren artean?

Ahozkoa naturala eta zuzena da; idatzizkoa, berriz, formalagoa eta zainduagoa. Ahozko komunikazioa bat-batekoagoa, hurbilagoa eta malguagoa da; idatzizkoak, berriz, plangintza eta zehaztasun handiagoak eskatzen ditu, eta tonu formalagoa eta egituratuagoa izan ohi du.

18. Zer da fraseologia?

Esamolde edo esaldi egonkorrak aztertzen dituen arloa da. Fraseologia esamolde finkoak edo esanahi propioa duten hitzen konbinazioak aztertzen dituen hizkuntzalaritzaren adarra da, hala nola esaera zaharrak, esamoldeak edo lokuzioak, hizkuntza-aberastasunerako funtsezkoak direnak.

19. Zer da kiasmoa?

Egituraz gurutzatutako bi ideien erabilera da. Adibidez: "Ez zara jateko bizi, bizitzeko jaten duzu", kontraste eta simetria efektua sortuz.

20. Zer da paradoxa?

Irrationala edo kontrakoa dirudien baina egia izan daitekeen baieztapena da. Adibidez: "Isiltasunak mila hitzek baino gehiago hitz egiten du".