Euskal XVIII. mendearen idazleak: Etxepare, Axular, Larramendi

XVIII. mendea

Ilustrazioaren mendea da Arrazoimenaren eta zientzien aurrerapenak egon ziren.Politikan, despotismo ilustratua. lehen antikolonialismo aztarnak eta teoria errepublikarrak ere.EH:Kulturarekiko eta arrazoiarekiko atxikimendua, esaterako, Azkoitiko Zalduntxoak, emaitza interesgarriak: Azkoitiko Zalduntxoak euskal antzerkia bultzatu. Peñafloridako konteak EH adiskide elkartea sortu. Erret Mintegi goi mailako ikastetxe sorrera (wolframio)Zalduntxoen ardura irakastea zen (Elhuyar anaiak irakasleak adb)Ere bai indianoak agertzen hasi ziren (ameriketan dirua egin eta itzuli zirenak)momentu hirretan Bizkaian eta Gipuzkoan matxinadak izana, errebolta ekonomiko eta sozialakXVIII mendean apologisten ekarria hauteman daiteke. Apologistak goraipamena laudoria egiten duenak ziren. Euskal apologistak eusakara zale dira hegoaldekoal gehienak. Larramendik adarra jotzeko euskara gaztelaniarekin tartekatzen ere bazekien.

Manuel Larramendi

Andoainen jaio zn 1690an. Sermoilari lanean ein ondoren Loiolara lanera etorri zen. Berari asko gustatzen zitzaion zirikatzea eta adarra jotzea etsailei.Obra: Euskarazko obra oso murritzak utzi zituen. Gazteleraz idatzitakoak aldiz berbizko pisua izan dute. Larramendiren obran itzalaren luzea erabatekoa du euskal literaturak. (batez ere histegiaren eragina)1.Euskararen aldeztaile/defendatzeko:De la antigüedad… (1728) Corografía... (1756)Diccionario trilingüe… (1745)2.Hizkuntza tresna sortzaile:Diccionario… (1745)El imposible vencido… (1729)bere gaztelaniazko ekarria:-De la antigüedad y universalidad del Bascuenze en España: obraren funtsa: euskara espainiako hizkuntza zaharrena, Euskararen bidez azaldu daitezke hitz askoren jatorria, inguruko hizkuntzak baino hobea ez dituelako akatsik, eta hiskuntza filosofikoa da erregularra, salbuespen gutxikoa eta fonemak atseginak dira (APOLOGIA LANA)-El Imposible vencido: euskararen lehen gramatika. Hiru atal:-deklinabide eta aditza,-sintaxia- azentuaren azterketa-Diccionario trilingüe Castellano, Bascuence y Latín: Hiztegi hirukoitza. Bi zati eta bi tomo: sarrera luzea eta hiztegia (3 hitz mota: euskalki guztietako hitzak, erdarazko maileguak, zientzia teknikarako asmatutakoak) fidagarritasun falta bere hitz asmatuak eta bildutakoak ez dituelako bereizten-Crografia:Gipuzkoaren eta gipuzkoarren goresmen obra da: ohiturak, jantziak, geografia, erlijioa, dantzak

Larramendiren axolaeuskaraz zenbait testu bakarrik idatzi zituen ere, euskararen ikuspegi berria ekarri zuelako eta euskalgintzan jarduteko proiektu zehatza eta tresna egokiak eskaini zituelako.lanaren bi norabide1.Larramendi euskararen Defendatzaile, apologista: euskarari egindako erasoari erantzun zion, euskararen aintzintasuna, jatortasuna, osotasuna eta aberastasuna aldarrikatuz. Larramendiren kritika ez zen bakarrik kanpotarrentzat izan, etxekoei ere kargu hartu zien.(euskaldun batzuk ez dira euskararen aberastasunez ohartu) Euskararen aberastasunez jabetu ez direnez, euskarari berari egozten diote urria, pobrea izatea. Hori, ordea, gezurra da: 2. lanabes egokien sortzaile: gramatika eta hiztegia behar ziren, hizkuntza kultu guztiek zeukaten moduan, euskarak azpiegitura behar zuen garatzekoEl imposible vencido (1729)Euskal gramatikaren azterketa sakona; deklinabidea, aditza, sintaxia, prosodia eta azentua. Maila handiko lana daDiccionario Trilíngüe del Castellano, Bascuence y Latín (1745)Gaztelaniatim abiatuta erakutsi zien kanpotarrei euskara kultur hizkuntza zela. Zergatik gaztelaniatik? Praktikotasunagatik. Helburua euskara ikastea zenez eta mundu gustiak espainian gazteleraz zekienez hori erabili zuen.hizkuntzaren alor gehienetara iritsi zen bere lana eta horretarako 3 hitz mota:1Euskalki guztietako hitzak2.Erdaratiko mailegu bertakotuak3. Zientzia eta tekniketarako asmaturiko hitzak. eragina:XVIII. mendearen bigarren erdian euskarazko liburuen hazkunde nabarmena gertatu zen eta horretan zerikusi handia eragina beste euskalkietara ere hedatu zela: bizkaieraz aritu zen Mogel eta Ipar Euskal Herriko hiztegigileak jar daitezke adibidetzat. esan daiteke aldatu egin zela hizkuntzarekiko jarrera: erdararen morroi huts izate eta euskararen berezko baliabideak lantzen saiatu ziren euskal idazleak.