Euskal Olerkigintza: Historia eta Ezaugarriak

LITERATURA UNIBERTSALA? Poetriaren ezaugarriak: poiesis, grekotik dator, asmakizuna eta fikzioa esan nahi du. Adierazpen zaharrenetarikoa. Ezaugarri estetikoak: garrantzitsuak, hainbat prozedura: hitzak elkarren ondoan jarrita lortzen den soinua, sintziaren bitartez lortzen den erritmoa, hitzen esanahia indartzea. Literatur baliabideak: konparazioa, antitesia, alegoria, pertsonifikazioa, metafora, metonimia, hiperbolea... Hizkuntz poetikoa: zehatza eta laburra, horretarako elementu gramatikalak kendu, elipsearen bitartez. Lizentzia poetikoa: ez dute orden logikoa jarraitzen. Gizakiaren kezkak.

OLERKIGINTZAREN HISTORIA: poesia aldakuntza historiko batzuei lotuta. Erdi Aroan: bulkada erlijiosoa, jainkoari zuzendua. Errenazimentuan: mundu grekolatindarreko itzulera eta humanizazioa. Barrokoa: poesia ederragoa. Erromantizismoa: poesia lirikoa. XIX. mendean: hitzarekiko kultoa landu eta bertsoaren musikaltasuna bilatu.

EUSKAL LITERATURA? Euskarazko olerkigintza: poesiak prosak baino indar gehiago. Irakurle alfabetatu gutxi. Herritik sortu diren olerki katuak olerki idatzi eta jasoak baino. Bertsolaritzaren eraginez, bertso neurrien barruan idatzi zuten. Euskarazko lehenengo poesia idatzia XVI. mendekoa, XVII. mendea urrezko aroa izan zen. Erlijioa, amodiozko olerkiak eta euskara goraipatzeko. XVIII. mendetik aurrera, euskara zailtasun handiak, euskalkiengatik, denek ulertzeko modukoa; administrazioagatik, ez zen euskara erabiltzen eta eskolan debekatuta zegoelako.

Hiru euskal olerkari: Etxepare, Lazarraga eta Oihenart. Etxepare: euskarazko lehen liburu imprimatua. Lazarraga: eskuizkribuan prosa ageri da, herri literaturaren hainbat ezaugarri aurkitu daiteke, maitasuna da gai. Oihenart: poesia gorenengo maila, neurri eta errima zehatzak, ulertuz gero goi mailako poesia. Erromantizismoa: abertzaletasuna eta euskararekiko atxikimendua berpiztu, garrantzi handi izan zuen. LORE JOKOEKIN: Euskal Herri osoko poetek parte hartu, bultzada polita euskararen sorkuntzari.

Etxepare: euskaraz egindako lehen liburua argitaratu, Linguae Vasconum Primitiae, 1545 Bordelen argitaratua, bertsolaritza teknikak erabili zituen egiteko. 1-2 kap. Erlijioa. 3-4 kap. Amodioa. 13 arte: autobiografia. 14 eta 15: euskararen laudorioak, kontrapas eta sautrela. Euskara kanporatzea zuen helburua. Obra idazteko ekialdeko behe Nafarroko euskara erabili. Ezaugarriak: bokalarteko r-ta h mutu egiten ditu, hasierako h mutua egiten du, ez du -a mugatzaile jartzen. Ortografia nahiko irregularra du, ahozko hizkuntzan oinarrita delako.

Lazarraga: amodio eta maiteminduen arteko gorabeherak dira gai nagusia. Poesiak betetzen ditu lanaren bi erenak gainerako eleberria. Prosa eta poesia batera datoz, lirika gortizaua da, gaztelaniazko zatiak, gehiena euskaraz. Arabakoa ipar ekialdeko euskalkian idatzita dago, Bizkaiaren aztarnak eta euskalki horrekin kidetasun handia, euskara arkaikoaren arrastroak antzeman daitezke: subjuntiboa, aditz trinkoak (dakusun = ikusten duzun), deklinabidea.