Euskal Morfologia eta Hizkuntzalaritza: Kontzeptu Gakoak eta Analisia

Morfologia: Item-Prozesua eta Item-Antolaketa

Zein datu motatarako izan daiteke egokia item-prozesu hurbilketa morfologikoa?

Maiz, item-antolaketa ezin da erabili, honek itemak antolatzen dituelako; hala ere, hori kasu batzuetarako baino ez da baliagarria; esaterako, 'aita-ren' segmentalki bana daiteke. Baina badaude beste kasu asko, non hitza aldatzen den eta ez den item-antolaketaren bidez gertatzen, baizik eta item-prozesuaren bidez. Adibidez, ingeleseko 'run' eta 'ran' adibideetan ez da itemik gehitu, baizik eta barne-prozesu bat gertatu da hitzaren forma eta esanahia aldatzeko.

Saussureren Zeinu Linguistikoa: Arbitrariotasuna

Zein dira Saussureren zeinu linguistikoaren bi osagaiak? Zergatik esaten dugu haien arteko harremana arbitrarioa izan ohi dela?

Arbitrariotasuna da zeinu linguistikoaren bi osagai horien arteko harremanaren ezaugarri nagusia: Soinu-segida bat ez dagokio esanahi jakin bati. Horregatik ditugu esanahi desberdineko itxuraz hitz berdinak (adibidez, 'hur' 'hurbil' eta 'hur' 'fruitu'); hau da, /h/, /u/ eta /r/ fonemetan ez dago ezer esaten digunik hitzaren esanahiak zein izan behar duen. Hizkuntza bakoitzaren erabilerak ezartzen du lotura hori. Salbuespenak: onomatopeiak.

Izen Elkartuak: Esanahia, Motak eta Adibideak

Izen Elkartuen Esanahia eta Adibideak

Eman ezazu zure hitzekin ondoko hitz elkartu hauen esanahia. Gero, esan zein motatakoak diren eta mota horren beste adibide bat eman.

• SUKALDE-EGONGELA → Sukaldea eta egongela etxeko tokiak dira. Koordinazio-egiturakoak dira. (Adibidez: 'afari-merienda')

• KAFE ANTZOKI → Hiru aukera ditugu:

  • Kafetegia eta antzokia den tokia (Koordinazio-egiturakoa)

  • Antzokia den kafetegia (Atributu-egiturakoa)

  • Kafetegia den antzokia (Atributu-egiturakoa)

• ZERRAMA → Xerri ama. Atributu-egiturakoa. (Adibidez: 'neskatila zerbitzari')

• ZAKUR GALGOA → Galgoa den txakurra. Atributu-egiturakoa. (Adibidez: 'neskatila zerbitzari')

Izen Elkartuen Definizioa eta Sailkapena

Izen elkartuak: motak, definizioak eta adibideak.

Bi hitz aske elkartuz beste hitz bat sortzea da. Balio generikoa izaten dute; hau da, ez diote gauza zehatz bati erreferentzia egiten.

Motak:

1. Koordinazio-egiturazkoak: 'afari-merienda'

2. Atributu-egiturakoak (Mendekotasunezko elkartuak):

   1. A den B → 'ama-lur'

   2. B den A → 'neskatila zerbitzari'

   3. B nolako A → 'etxe-orratz'

3. Dvanda: 'osaba-izeko' (maila bereko eta azpikategorizazio bereko hitzak)

4. Tautologiazkoak: 'abere-animaliak' (maila bereko bi izen. Ez dute bikotea adierazten. Bi sinonimoz izendatzen da)

Morfologia Lexikoaren eta Sintaktikoaren Parekotasunak

Morfologia lexikoaren eta sintaktikoaren arteko parekotasunak.

Perpausetan zein sintagmetan, hitzen azterketa egiterakoan, buru den elementu bat egon ohi da; hau da, hitzaren kategoria zehazten duena.

• 'Mendi-a': '-a'-k hitzaren kategoria erabakitzen du (DETS).

• 'Menditsu': '-tsu'-k hitzaren kategoria erabakitzen du (ADJ).

• 'Egunkari-saltzaile': 'saltzaile'-ak erabakitzen du, biziduna delako.

'-ari' Atzizkiaren Jatorria: Hipotesiak

Zer uste izan zen '-ari' atzizkiaren jatorriari buruz?

Bi hipotesi daude:

• Schuchardt (1906): Berak zioen '-ari' atzizkia latineko '-arius'-etik zetorrela. Latinez, 'molinus' euskaraz 'errota' delako, eta 'molinarius' euskaraz 'errotari'. Orduan, '-ari' mailegatua izango zela eta berranalizatu eta zabaltzen joan zela zioen.

• Mitxelena (1974): Mitxelenaren teoria da, Schuchardt-i emandako erantzuna. Erdibideko zerbait ikusten du: atzizkiak euskal jatorria duela, baina agian latinezko bizitasunak indartu zuela. Bere intuizioz egindakoa da.

Morfema baino Konplexuagoak diren Hitzak Lexikoan

Eman morfema baino konplexuago diren baina hala ere lexikoian biltegiratzen diren hitzen edo bestelakoen lau adibide (lau mota eta adibide bana).

Hauek dira lexikoian gordetzen ditugun hitz konplexuagoak:

• Esapideak → 'kosta ahala kosta'

• Izen bereziak → 'Ozeano Barea'

• Atsotitzak → 'A ze parea, karakola eta barea'

• Hitz elkartuak → 'mutilzahar'

Hitzaren Definizioa eta Kontzeptuaren Zailtasunak

Hitzaren Definizio Orokorra

Azken definizioak

Laburbilduz, Kramsky (1969) hizkuntzalariaren arabera, hitza hizkuntzaren unitaterik txikiena da, errealitate linguistiko bati dagokiona eta ezaugarri formal batzuk dituena, izatez eta potentzialki.

Bi oinarri nagusi ditu:

• Hitzak hizkuntzaren unitaterik txikiena dela.

• Modu independentean beregain agertu daitekeen osagaia dela.

HITZA, MORFOLOGIAREN UNITATE MAXIMOA ETA ANALISI MORFOLOGIKOAREN UNITATE MINIMOA DA.

Hitzaren Kontzeptua Definitzeko Irizpideak

Hitzaren kontzeptua definitzeko zailtasunak.

• Irizpide ortografikoak

• Irizpide fonetiko / fonologikoak

  Irizpide Fonetiko/Fonologikoak: Xehetasunak

  Beraz, hitz fonologikoa unitate moduan funtzionatzen duen soinu-segida bat da, azentuari dagokionez. ('lagunarekin' eta 'with the friend' biak dira hitz fonologiko bakarra.)

  Definizio osagarria: Hizketa-kateko bi elementuren artean pausa edo etena egin badaiteke, bi hitzen arteko muga izango dugu hor, eta horren arabera zehaztuko dugu hitza non hasten den eta non bukatzen den.

• Irizpide sintaktikoak

• Hitz gramatikalak edo hitz morfosintaktikoak

• Hiztasuna neurtzeko test enpirikoak

  • Elementuen hurrenkera finkoa

  • Bereiziezintasuna eta integritatea

  • Azentua