Euskal Literaturaren Zati Batzuk

Prosa Ez Erlijiosoa

Elizgizonek egindakoak izan arren, erlijioarekin zerikusirik ez zuten idazlanak era sortu ziren XIX. Mendean. Juan Antonio Mogel apaizaren 'Peru Abarka' dugu. Nobela izatera iritsi gabe, baserritar baten eta kaletar baten arteko pasadizoak Kontatzen dizkigu elkarrizketa luze baten bitartez. Gehien hitz egiten duena Peru baserritarra da, Maisu Juan barbero-sendagille kaletarrak baino askoz gehiago dakiena. Liburuak helburu didaktiko nabarmena dauka, hizkeradotore eta biziarekin. Gainera, garai hartako gauza askori buruzko imformazio iturri paegabea da.

Peru Abarkaren egileak bi iloba dira: Joan Jose Mogel eta Bizente Mogel, azkena euskal letretan azaltzen den lehenengo emakume garrantzitsua. 'Ipuin Onak' izeneko liburua idatzi zuen, Esoporen 50 fabula prosa gipuzkera egokituz.

Mogeldarrek guipuzkerak idatzi zituzten fabulak eta Joan Mateo Zabalar frantziskotarrak, berriz, bizkaieraz. Dena dela, 1907ra arte ez ziren argitaruta.

Hegoaldeko Bertsogintza

Garaiko bertsolari famatuenak:

-Frantzisko Petriena 'Xenpelar'.(bat-bateko bertsolana bertsopaperak idatzi ere)(Foruak+askatasuna aipatu →Karlistak+ liberalak)

-Jose Maria Iparragirre koblakaria eta honen kantu famatuena 'Gernikako Arbola' da. (Karlisten alde borrokatu→atzerian.)

-Indalezio Bizkarrondo 'Bilintx' bat bateko bertsolaria. Bere bertsoetan pasadizo alai eta irrigarriak sarri ageri dira. Bere gaikutunena maitasun zapuztua da.

Xenpelar->baserritarra/karlista ( eragina ondorengo bertsolari eta olerkarietan)

Bilintx ->kaletarra/liberala

-Felipe Arrese Beitia olerkaria. A. Abadiak Lore Jokoak Hego Euskal Herrian lehenengo aldiz antolatu zituenean, Arrese Beitiari bertso sorta onenaren saria eman zitzaion 'Ama Euskeriari Azken Agurrak' poemarengatik. (1879  Elizondos)*E.H-ko egoera politikoa → nahastuta → foruen galerarekin*GAIAK:1.E.H.2.Ama Euskara3.Lege Zaharra4.Euskal Ohiturak*Erromantizismoaren eragina*Bertso Moledea

Donostia Aldeko Antzerkigintza

Antzerkigintza Donostiao aldean erat zen

-Martzelino Soroa lehen urteetako sortzaitea eragilerik garrantzitsuena izan zen. Komedia xme eta laburrak idazten zituen eta beren zuzendaritzapean antzezten zituzten Donostiako jairik seinalatuenetan. Bere obra garrantzitsuena 'Anton Kaiku' da, euskera utseko lehenengo komedia. Obra honetan zein Soroaren beste hainbat obratan ez du sakontasun askorik, barre eragiteko hitz joko errazak  eta ikusleentzat  ezaguna zen iroa erabiltzen zuen, giro herrikoia.

-Toribio Altzaga teatroaren maila jasotzen du, herrikotasna galdu gabe. Umore finagoa eta pertsonai errealahoak erabiltze ditu ere. Santo Tomaseko Feriya.