Euskal Literatura eta Estatistika Oinarriak: Gida Laburra

Euskal Literatura: Neoklasizismoa eta Erromantizismoa

Hona hemen euskal literaturako bi mugimendu garrantzitsuren laburpena: Neoklasizismoa eta Erromantizismoa.

Neoklasizismoa

• Denbora: XVII. eta XVIII. mendeak.
• Testuingurua: Kontraerreformaren ondorioz, euskal literaturan erlijio testuek garrantzia hartu zuten.
• Helburua: Hezitzailea eta morala; gehienak euskarazko liburu erlijiosoak ziren.

Ezaugarriak:

• Kultura mugimendua: Ilustrazioa, zientzia eta arrazoia nagusi.
• Hezkuntza eta irakaskuntza utilitarioa bultzatu.
• Literatura moralista eta didaktikoa.
• Genero nagusia: Alegia.

Egile ezagunak: Txomin Agirre, Joanes Leizarraga.

Erromantizismoa

• Denbora: XVIII. mende bukaera eta XIX. mende hasiera.
• Testuingurua: Neoklasizismoaren aurkakoa; sentimenduak eta askatasuna goraipatzen ditu.

Ezaugarriak:

• Naturarekiko eta emozioekiko lotura handia.
• Indibiduoaren askatasuna eta sentimenduen adierazpena.
• Tradizioa idealizatzea.
• Literatura: Poetikoa, sentikorra eta irudimentsua.

Egile ezagunak: Etxahun, Iparragirre, Lizardi.

Estatistika: Oinarrizko Kontzeptuak eta Parametroak

Zentralizazio Parametroak

• Batezbestekoa (x̄): Datu guztien batura datu kopuruarekin zatituta. Adibidez, 6, 7, 8, 9, 10 → batezbestekoa = 8.
• Moda (Mo): Gehien errepikatzen den balioa. Adibidez, 2, 3, 3, 5 → moda = 3.
• Mediana (Me): Datuak ordenatu ondoren, erdian dagoen balioa. Datu kopurua bikoitia bada, bi erdikoen batezbestekoa.
• Kuartilak (Q1, Q2, Q3):
  • Q1: Datuen %25 azpian dagoen balioa.
  • Q2: Mediana, datuen %50 azpian dagoen balioa.
  • Q3: Datuen %75 azpian dagoen balioa.

Sakabanatze Parametroak

• Batezbesteko desbideraketa (BBD): Datuen batez besteko distantzia batezbestekoarekiko.
• Bariantza (σ²): Datu bakoitzaren eta batezbestekoaren arteko diferentziaren karratuen batezbestekoa.
• Desbideratze estandarra (σ): Bariantzaren erro karratua. Zenbat eta handiagoa izan, datuak gehiago zabaltzen dira.

Estatistika: Oinarrizko Definizioak

• Estatistika: Datu multzoak bildu, sailkatu, irudikatu eta aztertzeko metodoa da, ondorioak ateratzeko helburuarekin.
• Populazioa: Ikerketaren helburu diren elementu guztiak.
• Lagina: Populazioaren azpimultzo bat, haren bidez populazio osoari buruzko ondorioak ateratzen dira.
• Indibiduoa: Populazioa edo lagina osatzen duen elementu bakoitza.
• Aldagai kualitatiboak: Zenbakiz adierazi ezin direnak.
• Aldagai kuantitatiboak: Zenbakiz adieraz daitezkeenak.
  • Diskretuak: Balio isolatuak hartzen dituzte.
  • Jarraituak: Tarte bateko edozein balio har dezakete.

Estatistika Oinarrizko Notazioa eta Kalkuluak:

x_i:

Datuak, emandako zenbakiak.

f_i (Maiztasun absolutua):

Datu bakoitza errepikatzen den kopurua.

F_i (Maiztasun absolutu metatua):

Aurreko maiztasun absolutu guztiak batzea.

h_i (Maiztasun erlatiboa):

f_i / n (non n datu kopurua den).

% (Ehuneko maiztasuna):

h_i * 100.

H_i (Maiztasun erlatibo metatua):

Aurreko maiztasun erlatibo guztiak batzea.