Euskal Literatura: Epika eta Lirika Azterketa

Euskal Literatura: Epika eta Lirika

1. Epika

Epika literatur generoak bi mota nagusi ditu:

• Gesta kantak: Ahozko tradizioz transmititutako gerra loriotsuen kontakizunak dira. Gertaera historikoak eta legendak nahasten dituzte, eta hasiera batean noblezia feudala zen hartzaile nagusia, haien arbasoak goresteko. Denborarekin, herriaren tradizio bihurtu ziren. Ahozkotasunagatik, pasadizoak aldatu edo kendu zitezkeen entzulearen arabera. Gehienak idatziz jaso ziren XI. eta XIII. mendeen artean.

Adibideak:

• Nibelungoen Kanta (Alemania): XIII. mendeko poema epiko germaniarra, 39 kantuk osatua, gerra eta maitasun gaiak jorratzen dituena.
• Errolanen Kanta (Frantzia): Kondairak dioenez, 778. urtean euskaldunek Karlomagnoren gudarostea garaitu zuten. Kanta honek, ordea, errege musulmanen erasoa eta emakume baten suizidioa kontatzen ditu traizioaren ondorioz. Lau zatitan banatuta dago eta eragin handia izan zuen.

• Zaldunen poema narratiboak:

Ziklo Arturikoa:

Geoffrey de Monmouth-ek Britaniako Erregeen Historia liburuan landu zuen. Arthur erregea, Merlin aztia eta Camelot dira gai nagusiak. Norman Wace-k frantsesera itzuli zuen eta "mahai biribila"ren ideia gehitu zion.

Ezaugarriak:

• Gesta kanten aurrean, irakurtzeko idatziak ziren, ez errezitatzeko.
• Zaldunek zuzentasuna, behartsuen eta emakumeen babesa defendatzen zuten. Borrokaren bidez zigortzen zuten zaldun gaiztoen jokabide txarra.
• Eleberri arturikoen egiturak bidaiaren forma hartu zuen, zaldun ibiltarien bilaketa bihurtuz.
• Grialaren bilaketa gehitu zitzaion Arthur erregearen lagunen helburuei.
• XIII. mendetik aurrera prosan idatzi ziren eta kristautasunaren eragina nabarmena izan zen.
• XV. mendean, Thomas Malory-k Arturren Heriotza idatzi zuen, ziklo osoaren sintesi bat eskainiz, harik eta Kixote-raino.

2. Lirika

Herri lirika ere bazegoen, herriaren sentimenduak, alaitasunak eta penak kantatzeko sortua. Musikarekin batera, juglareek herrietan kantatzen zuten.

Bi eratako lirika bereizten dira:

• Tradizionala: Egilea ezezaguna da.
• Jasota: Egile ezaguna du eta forma landuagoa du.

Lirika Tradizionala:

• Jartxak: Testu zaharrenak dira, Iberiar penintsulako arabiarretatik jasotakoak.
• Moaxaja: Bertso osoa arabieraz idatzitako maitasun erreguak dira.
• Jartxa: Azken ahapaldia da, herri hizkuntzetan idatzitako maitasun erreguak jasotzen dituena.

Lirika Jasota:

• Okzitaniako Trobadoreak: Okzitanian sortu zen XII. mendean. Maitasun sentikortasun berria hedatu zuen Europa osora. Trobadoreak, musikari eta ikasiak, gorte feudaletan aritzen ziren. Horietatik kanpo, juglareek zabaltzen zuten. Emakumeak ere baziren trobadoreen artean.

Gorte Maitasunaren Ezaugarriak:

• Gai nagusia maitasuna da.
• Isilpeko eta debekatutako maitasuna da, askotan emakumea ezkonduta dagoenean.
• Maitasun espirituala eta idealizatua da.
• Zuzentasuna, leialtasuna eta zerbitzua dira balore nagusiak.
• Lehenengo trobadore ezaguna Akitaniako dukea izan zen, eta emakumezkoen artean Dia-ko kondesa nabarmendu zen.