Euskal Herria: Hazkunde Ekonomikoa, Gizarte Aldaketak eta Indarkeria Politikoa

Hazkunde Ekonomikoa eta Gizarte Aldaketak: Arrazoiak

Frankismoaren garaian, gobernuak "nazio intereseko enpresei" emandako laguntzek euskal industriaren indarra mantentzea ahalbidetu zuten, Estatuaren esku-hartze ekonomiko sendoaren bidez. Bigarren Mundu Gerraren ondorengo Europako industria-hazkundeak ere lagundu zuen testuinguru egokia sortzen.

1959ko Egonkortze Planak ekonomia ireki eta industria modernizatu zituen. Bizkaia eta Gipuzkoa altzairuaren, makineriaren eta ontzigintzaren arloetan lider bihurtu ziren, Euskal Herriko hazkunde ekonomiko handiari hasiera emanez.

Hazkundearen faktore nagusiak:

• Kreditu ofizialek eta atzerriko inbertsioek —garapen-poloak bultzatuz— hazkundea indartu zuten.
• Burdinaren eskuragarritasuna, portuetarako sarbide erraza eta aurretik zegoen industria-tradizio sendoa funtsezko faktore izan ziren.
• Eskulan ugari izateak eta Euskal Herrian sortutako aberastasunak Espainiako hainbat lekutatik etorritako milaka langile erakarri zituen, nekazaritzatik industriara egindako exodo baten bidez.

Testuinguru horretan, Frankismoaren errepresio politiko eta kulturalak euskal identitatearen eta askatasunaren zapalkuntza ekarri zuen. Bizkaian eta Gipuzkoan kontzertu ekonomikoa ezabatu zen, Eusko Jaurlaritza eta hainbat herritar erbesteratu behar izan ziren, alderdi politikoak eta sindikatuak debekatu ziren eta euskal kultura guztiz erreprimitua izan zen.

Hazkunde Ekonomikoa eta Gizarte Aldaketak: Ondorioak

Euskal Herriko hazkunde ekonomikoak ondorio ekonomiko eta sozial garrantzitsuak ekarri zituen. Ekonomikoki, Barne Produktu Gordina (BPG) nabarmen igo zen eta Euskadi Espainiako eremu industrializatuenetako bat bihurtu zen, industria modernizatuz.

Gizarte-ondorio nagusiak:

• Hiri-hazkunde bizkorra eta nekazaritza-paisaiak aldaketa nabarmena izan zuten. Bilbo eta Donostia bezalako hiriek azkar hazi ziren, eta Espainiako beste eskualdeetatik etorritako etorkinek etxebizitza-eskaria handitu zuten. Horrek auzo antolatu gabeak, kalitate txarreko etxebizitzak eta txabolismoa ere ekarri zituen.
• Lan-baldintza gogorrek gatazka sozialak sortu zituzten, greba orokorrak eta manifestazioak barne, askotan errepresio bortitzarekin. Aldi berean, langile klase berria eta hiri-klase ertain bat sortu ziren.
• Frankismoaren errepresio kulturalak eta immigrazioaren ondoriozko talka kulturalak euskal kultura galtzeko beldurra eragin zuen. Horren aurrean, 1960ko hamarkadatik aurrera euskal kulturaren berpizkundea hasi zen, euskara, ikastolak eta euskal kultura oro har sustatuz.
• Euskal nazionalismoak ere indarra hartu zuen, eta ETA bezalako mugimenduak sortu ziren.
• Gizarte-rolak ere aldatu ziren, bereziki emakumearen rola eta hezkuntzarako sarbidea.

Indarkeria Politikoa Espainiako Trantsizioan: Arrazoiak

Espainiako Trantsizioa diktaduratik demokraziarako prozesua izan zen, tentsio sozial eta politiko handiko garaia. 1975ean Franco hil ondoren, Juan Carlos I.a erregeak eta Adolfo Suárezek erreforma demokratikoak bultzatu zituzten. Hala ere, aldaketa hauei aurre egin zieten talde batzuk, eta beste batzuk Estatuaren aurka borrokatu zuten.

ETAren jarduera armatua

ETA Euskal Herriaren independentzia eta sozialismoa lortzeko sortu zen. Trantsizio garaian bi adarretan banatu zen: ETA politiko-militarra eta ETA militarra. 1977tik aurrera, adar militarra nagusitu zen eta 1980an eraso bortitzenak egin zituen.

ETAren indarkeriaren arrazoiak:

• Frankismoaren egiturak mantentzea.
• Aldaketa politiko falta.
• Polizia-errepresioa.

Indarkeria areagotzearekin batera, euskal gizartearen babesaren zati handi bat galdu zuen.

Ezker muturreko taldeak: GRAPO eta FRAP

Mugimendu iraultzaileek bultzatuta, GRAPO eta FRAP bezalako ezker muturreko taldeak ere sortu ziren Espainian, demokrazia frankismoaren jarraipena zelakoan.

Talde hauen sorreraren arrazoiak:

• Erreformen erritmo geldoa.
• Nazioarteko iraultzaileen eragina.
• Polizia-errepresioa.
• Frankismoaren egitura zaharrak mantentzea.

Estatuaren errepresioa eta gerra zikina

Espainiako Trantsizioan, ezkerreko taldeen eta ETAren aurkako errepresioa eta gerra zikina garatu ziren. Errepresioa poliziaren indarkeriaren eta lege errepresiboen bidez burutu zen. Gerra zikina Estatuak bultzatutako estrategia klandestinoa izan zen.

Estatuaren errepresioaren arrazoiak:

• Frankismoaren egiturak mantentzea.
• Talde iraultzaileen ekintzak.
• Segurtasun-indarren erreformen kontrako jarrerak.

Gerra zikinaren arrazoiak:

• Poliziaren ez-eraginkortasuna.
• Estatuaren babesa.
• Talde parapolizialen jarduerak.
• Muturreko eskuinaren eragina.

Indarkeria Politikoa Espainiako Trantsizioan: Ondorioak

ETAren indarkeriaren ondorioak:

• Errepresioa eta lege antiterroristak gogortu ziren.
• Independentismoa deslegitimatu zen.
• Gizartean polarizazioa handitu zen.
• Hainbat pertsona hil ziren.

Ezker muturreko taldeen ondorioak:

• Ezkerreko mugimenduak kriminalizatu ziren.
• Militanteen aurkako errepresioa eta espetxeratzeak ugaldu ziren.
• Poliziaren ekintza gogortu eta justifikatu egin zen.
• Indarkeria armatua behera egin zuen demokrazia sendotu ahala.

Estatuaren errepresioaren ondorioak:

• Giza eskubideen urraketak ekarri zituen.
• Autoritarismoaren aurka sektore sozial batzuen mobilizazioa eragin zuen.
• Mugimendu politikoen erradikalizazioa, bereziki Euskal Herrian.
• Poliziaren erakundeetan konfiantza falta.

Gerra zikinaren ondorioak:

• Gatazka eta biktima kopurua igo zen.
• Eskandalu politikoak ekarri zituen.
• 90eko hamarkadan errudunak epaitu eta zigortu ziren.
• Erakundeekiko mesfidantza eta ekonomia polarizatu zen.