Euskal Autonomia Erkidegoaren Historia Laburpena

1917ko konstituzioak ez zuen ahalbidetu errepublika aldarrikatzea. Errepublika aldarrikatu zen egun berean, alkateen batzorde honek eusko irakaskuntzari eta hego euskal herriari heldu zien.

Eskumenak eta Estatutuaren Proiektuak

Honelako eskumenak jasotzen ziren (3). 1931ko ekainean Lizarran aurkeztu zen proiektua.

Gorte konstituziogileetarako euskal lurraldeetan onartu zen eta irailean abenduan puntu korapilatsuenak aldatu zituzten (2)+(eskumenek konstituzioaren mugak errespetatu behar zituzten ziurtatu zuten).

1932ko ekainean aurkeztu zen proiektua 4 probintziak kontutan hartuta.

Bigarren Errepublikaren Garai Zaila

1936ko otsaileko hauteskundeetan FP-k irabazi zuen eta estatutu proiektua prestatzeko batzordea eratu zen. Indalecio Prietok 1933ko erreferendumaren HE uztailaren 18an, GZ hasiera defentsarako batzordeak 1936ko urriaren 7an Eusko Jaurlaritza eratu zuen.

Gerra Zibila Euskal Herrian

Itsas armada, gudari batailoiak mendietan. Nahiz eta artilleria eta hegazkin falta izan, haien helburu nagusia 1937ko martxoan Bilboko erasoa hasi zen: itsasoan borrokatu ziren.

Euskaldunek porrot egin arren, ez zuten ituna errespetatu. Hauek izan ziren porrotaren arrazoi nagusiak (3)+ (euskal alderdien arteko gatazkak). Eusko Jaurlaritzako kideek eliza gerran nazionalisten alde azaldu baitziren.

Frankismoaren Lehen Urratsak

Bizkaia helburua. Izaeraz juridikoa edukiz politiko ekonomikoa jatorriz egilea espainiako herritarrei zuzentzen zaie BOE → Burgosen lurralde frankistaren hiriburuan, baina bereziki euskaldunei. Kupoa eta aldundiak, autonomia fiskala eta administratiboa (FA Gobernuak eta jaurlariek).

Urte horretan, oposizioko alderdiek (errepublikar, sozialista eta erregionalistak) Donostiako ituna sinatu zuten. Izan ere, itunarekin bat zetozen militarrak Jacako Pronuntziamendua burutu zuten.

Giro honetan, Berenguerrek dimititu presio sozialak SEMA.

Errepublikaren Aldaketak

Ekainaren 28rako Gorte konstituziogileak osatzeko hauteskundeak deitu ziren eta Alderdi Sozialista eta errepublikarrek abenduan 1931ko botere legegilea Alcala Zamora pre eta Azaña gobernuan. Eliza: erlijio ikastetxeak ixteko agindua eman zuten (kongregazio...). EAJ elizaren eskubideak.

Nekazaritza Erreforma

Nekazaritza: 1932ko irailaren jabetza ertaineko nekazaritza talde bat sortzea. Hala ere, legea onartzeko lurralde antolamendua, Azañak, armadan hezkuntza, landa eremuetan; lan kontratuen.

Krisia eta Erradikalizazioa

Krisia (4) giro honetan Azañak ezkerreko eta dimititu hauteskundeak beraz Lerroux. Garai honetan erreformak eten ziren (2)+ (lur jabeen aldeko politika abian jarri zuten)+(ordena erligiosoen hezkuntzan zuten). Honek faxismoaren gorakadari gehituz erradikalizazioa eta polarizazioa eragin zuen. 1934ko urriaren batean CEDAK gobernuan greba orokorra iraultzaren gune nagusiak.

Asturiasen eta sozialismoa aldarrikatu zen eta armada lantegiak hartu zituzten.

1935ean CEDAK 2 ministro eta erreforma laboral eta sozialak indargabetu eta aginte postuetan Azañaren aurka zeuden militarrak jarri zituen hala nola.

Fronte Popularraren Garaipena

1936ko hauteskunde berriak deitu ziren: Lerrouxen alderdian FP anarkistek eta eskuma berrantolaturik. Beraz Azaña presidente eta Casares Quiroga gobernuburu izendatu zituzten. Premiazko neurriak ezarri ziren (4)+ (konstituzioaren atal guztien aginpidea berriz indarrean jartzea).

Gerra Zibilera Eramango Zuten Gertaerak

Eskuin muturrak (monarkikoak karlistak eta falangistak) konspirazio militarra prestatzen hasi zen eta gobernuak Moralren asmoa Calvo Sotelo uztailaren 13an hil zuten, Asaltoko Guardiako Castillo tenientearen hilketarengatik. Horrek guztiak prozesua azkartu zuen.