Euskal Atsotitzak eta Esanahiak: Jakinduria Zaharrak

Atsotitzak edo esaera zaharrak herri baten jakinduriaren eta esperientziaren isla dira. Belaunaldiz belaunaldi transmititu dira, bizitzako hainbat alderdiri buruzko ikasgaiak eta gogoetak eskainiz. Jarraian, euskarazko atsotitz batzuk eta horien esanahiak aurkituko dituzu, gure arbasoen pentsamoldea eta balioak ulertzen lagunduko dizutenak.

Abere gaiztoa da gorrotoa.

Gorrotoa izaki kaltegarria dela adierazten du, pertsonengan eta harremanetan kalte handia eragin dezakeena.

Alferra beti lanez betea.

Alferrak beti aurkitzen du zer egin lanari ihes egiteko, edo beti lanpetuta dagoela esaten du, benetan produktiboa izan gabe.

Apaizak azken hitza bere.

Agintariak edo autoritatea duenak azken hitza duela adierazten du, erabakiak hartzeko orduan.

Auzoan uso, etxean otso.

Pertsona bat kalean atsegin eta onbera agertu arren, etxean zakarra eta gaiztoa izan daitekeela adierazten du, itxurakeria salatuz.

Baleki gazteak, baleza zaharrak.

Gazteek jakintza falta dutela eta zaharrek, berriz, indarra, edo gazteen ezjakintasuna eta zaharren ezintasuna adierazten du, belaunaldien arteko kontrastea nabarmenduz.

Baleuka eta balitz, elkarren ondoan dabiltz.

Hipotesiak eta aukerak beti elkarrekin doazela adierazten du, etorkizuneko egoerak aztertzean.

Bihotzaren giltza, mihia.

Gure hitzek besteengan eragin handia dutela eta pertsonen sentimenduak ireki edo itxi ditzaketela adierazten du.

Bururik ez eta txapela nahi.

Pertsona batek gaitasunik ez izan arren, zerbait lortu nahi duela adierazten du, merezimendurik gabe.

Dagoenean bon-bon, ez dagoenean egon.

Dugunean gozatu eta aprobetxatu behar dugula, eta ez dugunean, pazientzia izan eta egoerari egokitu behar dugula adierazten du.

Ezinak ez du legerik.

Ezintasunak ez du mugarik, ezin denean ezin dela adierazten du, eta horren aurrean ezin dela ezer egin.

Eskola-mutilak sasirik sasi, asko jan, eta gutxi ikasi.

Eskolan ikasi beharrean, jolasean eta jaten denbora gehiegi ematen duten ikasle alferrak deskribatzen ditu.

Gezurrak buztana labur.

Gezurrak azkar agerian geratzen direla eta ezin direla luzaroan ezkutuan mantendu adierazten du.

Geroa alferraren leloa.

Alferrak beti biharko uzten duela gaur egin beharrekoa, edo atzerapena alferraren ezaugarria dela adierazten du.

Gogoko tokian, aldaparik ez.

Gustuko dugun lekuan edo egiten dugun lanean, zailtasunak ez direla hain gogorrak sentitzen adierazten du.

Han eta hemen taxakurrak oinutsik.

Pobrezia edo desordena leku guztietan aurki daitekeela adierazten du, egoera zailak nonahi daudela.

Haritz eroriari, orok egur.

Ahulduta edo erorita dagoenari denek kalte egiten diotela edo aprobetxatzen direla adierazten du.

Hala ez baldin bada, halatsu.

Zerbait zehatz-mehatz horrela ez bada ere, antzekoa dela edo oso gertu dagoela adierazten du.

Hori eta atariko haizea bat.

Zerbait garrantzirik gabekoa edo erraz ahazten dena dela adierazten du, baliorik gabekoa.

Hurrengo kukua ez du horrek entzungo.

Pertsona baten heriotza edo zerbaiten amaiera oso gertu dagoela adierazten du.

Idiari adarretatik, pertsonari hitzetik.

Idi bat adarretatik ezagutzen den bezala, pertsona bat bere hitzetatik ezagutzen dela adierazten du, hitzaren garrantzia azpimarratuz.

Jakiteak ez du ogirik jaten.

Jakiteak ez duela berez bizimodua ematen, lan egin behar dela bizirauteko adierazten du.

Kukuak oker jo.

Zerbait gaizki atera dela edo akats bat egon dela adierazten du, espero zen bezala ez dela gertatu.

Lehen hala, orain honela, gero ez jakin nola.

Gauzak denborarekin aldatzen direla eta etorkizuna ziurgabea dela adierazten du.

Lehenengo lepotik orain ere burua.

Gauzak edo pertsonak ez direla aldatzen, edo ohitura zaharrak mantentzen direla adierazten du, denbora pasa arren.

Neke gaberik, ez da bizitzerik.

Esfortzurik gabe ez dagoela bizitzerik, edo lan egin behar dela bizitzan aurrera egiteko adierazten du.

Non gogoa han zangoa.

Nahi dugun lekuan edo egiten dugun horretan, gure borondateak bultzatzen gaituela adierazten du, gogoak mugitzen gaituela.

Nori berea da zuzenbidea.

Bakoitzari berea dagokiola eta hori dela zuzena adierazten du, justiziaren printzipioa.

Nori berea, jaunaren legea, nori berea da gizalegea.

Bakoitzari berea ematea dela justizia eta gizalegea adierazten du, Jainkoaren eta gizakien legeen arabera.

Otsoa aipatu eta otsoa atean.

Norbaitez edo zerbaitez hitz egiten dugunean, bat-batean agertzen dela adierazten du, ustekabean.

Su gaberik ez da kerik.

Kausarik gabe ez dagoela efekturik, edo arazo baten atzean beti arrazoi bat dagoela adierazten du.

Txapela buruan, ibili munduan.

Norbere nortasuna eta ohiturak harro eraman behar direla munduan zehar adierazten du, jatorria ahaztu gabe.

Umearen zentzuna, etxean entzuna.

Haurren heziketa eta balioak etxean ikasten direla adierazten du, familiaren eragina azpimarratuz.

Urak bide eginen du.

Urak beti bere bidea aurkitzen duen bezala, gauzek ere beren bidea aurkituko dutela adierazten du, edo arazoak konponduko direla.

Urrutiko intxaurrak hamalau, bertara joan eta lau.

Urrutitik gauzak hobeak edo handiagoak diruditen arren, gerturatzean ez direla hainbesterako adierazten du, itxurakeria salatuz.

Ustea ez da jakitea. Ustea erdi uste!

Ustea ez dela jakintza, eta usteak askotan okerrak izan daitezkeela adierazten du, ziurtasunik eza nabarmenduz.

Usteak erdia hutsa eta beste erdia putza.

Usteak ez direla fidagarriak eta askotan hutsalak edo faltsuak izan daitezkeela adierazten du.

Zenbat buru, hainbat aburu.

Zenbat pertsona, hainbat iritzi daudela adierazten du, aniztasuna eta iritzi desberdinen existentzia.

Zer ikusi, hura ikasi.

Esperientziaren bidez ikasten dugula, ikusten dugunetik ondorioak ateraz adierazten du, ikaskuntza praktikoa.